Español
Haur literaturan zenbait ipuin plazaratu ostean, helduentzako lehen liburuarekin dator Alaine Agirre (Bermeo, 1990): Odol mamituak, indar eta edertasun handiko eleberria, irakurlea inarrosteko gaitasuna duena.
Joan-etorriko bidaia bat kontatu duzu: emakume gazte baten gaixoaldi psikikoa, psikiatrikoan egonaldia eta ondorengo osatzea. Zergatik gai hori?
Gai ezkutu bat dela uste dut. Bai arazo sozialez bai intimoez lasai mintzatzen gara, gaixotasun baten xehetasunak ere kontatzen dizkiegu lagun eta ezagunei, baina gaitz mentalei dagokienez, isildu egiten gara. Eta hor daude, hala ere, lurperatuta. Jende asko da bere bizitzako aldiren batean halako gaitzen bat eduki duena. Adituek diotenez, hirutik batek eduki du, dauka edo garatuko du noizbait gaixotasun mental bat.
Bereziki gogorra gertatzen da eromen prozesua, infernura jaiste bat bezala; nahita bilatu duzu efektu hori? Errealitatearen isla da?
Nobelaren hasiera nik pasatako ilunaldi batean dago oinarrituta, eta kontatzen diren sentsazioak, lehen partean batez ere, nik bizi izandakoaren oihartzun bat dira. Gogortasuna ez dut nahita bilatu, baina egia da, esan didatenez, irakurle askori gordina iruditu zaiola. Hala ere, errealitatean horrelako esperientzia bat beti izango da gogorragoa paperean agertzen dena baino.
Gogortasun horrekin kontrastean, badira umore printzak han-hemen, baita samurtasun keinuak ere…
Aldez aurretik planeatu barik irten dit horrela. Protagonistak bere buruari barre egiteko gaitasuna du, baita kariñoa agertzeko ere. Hori beti da ona, eta gehiago horrelako egoera batean. Nik ere ikasi beharko nuke nobelako protagonistarengadik horrela jokatzen.
Intentsitate handia lortzen duzu, idazkeraren bitartez sentsazio fisiko eta emozional muturrekoak transmitituz.
Istorio hau horrela idatzi behar nuela sentitzen nuen, ez hotzean erabakita baizik eta intuizio hutsez. Ni hustu egin naiz idaztean, eta pozten naiz indar hori jasotzen baldin bada irakurtzean. (Irakurri +)
Itxaro Bordak (Baiona, 1959) Zure hatzaren ez galtzeko poema-liburua aurkeztu du, Elkar argitaletxean. Ez berriena delako, egiaz hala iruditzen zaigulako baizik, olerki-liburu hau idazle lapurtarrak argitaratu duen biribilena da.
Has gaitezen izenburutik. Zer da edo norena, galdu nahi ez duzun hatz hori? Eta zein da gizakiok begien bistatik sekula galdu behar ez genukeen hatza?
Pertsona zehatz batena baino uste dut galdu nahi ez nukeen hatza bizitza soilarena dela, batzuetan iruditzen zaidalako egunerokotasunak guztia irensten, ezabatzen eta lehertzen duela. Jendetasunaren hatza, marka hori gure hitz, kultura eta jaiduretan, itsumandoka berreskuratzeko bideetarik bat izan daiteke poesia.
‘Poema guztiak dira amodiozkoak’, horrela dio poesiaren lege zahar batek. Maitasun istorio bat al da Zure hatzaren ez galtzeko honek kontatzen duena?
Bai eta gainera ene ohiko amodiozko istorioa, berrogei urte hauetan irauten duena, huts egin gabe sekula, euskararekikoa dela hain zuzen ere. Masakratzen dut, gozatzen dut, infidela natzaio, baina hor dut beti hatz, buru zokoan, ezin a-hatz.
Poemaren emozio-sarrera gisakoak dira poemen izenburuak ere. Berebiziko garrantzia hartzen dute. Nondik dator izenburuen sinbolizazio horren haria?
Izenburua ate bat da, poemaren leitzeko norabidea proposatzen dio irakurleari. Baina noiztenka alderantziz da, poemaren argitasuna uhertzen du. Titulua olerki bat da funtsean, pixka bat margo baten azpian agertzen den obraren izena (edo gabea) laburtzen duen eledia bezala.
Espresio-moldea gaur-gaurko ahots aniztasunaren araberakoa iruditu zaigu, baita liburu osoaren egitura estetikoa ere. Euskararekin beste hainbat hizkuntza txertatu dituzu poema askotan, rock n’rollaren erritmoak poesiaren hizkuntza berean. Liburua irakurrita, idazten izugarri gozatu duzula ematen du.
2008 eta 2014a artean idatzi poemak dira, munduko leku ezberdinetan. Maite dut hizkuntzak euskararen isurian sartzea erakusteko euskara ez dela lur honetako mintzairen biribilketatik kanpo geratzen. Laket zaizkidan rock edo kanta zatiak dira ingelesezko perpaus zenbait, islandiera, nahualtera eta gaelikoa halaber agertzen direla poeta omenez, gutarik hurbilagoak diren mintzairetaz gain. (Irakurri +)
Liburu honek 1950tik (Mikelek eta biok elkar ezagutu genuen urtetik) 2008ra arteko (elkarrengandik urrundu behar izan genuen urtea) garaia hartzen du. Dena dela, denboran atzerago ere jotzen du, gure haurtzaroaren eta gizartearen nahiz familia-egoeraren berri emateko, gaingiroki bada ere. Ezinbestekoa iruditu zait hori, gure txikitako garaia eta giroa ezagutzea alegia, hala hobeto neurtzen baita Mikelek hartu zuen bidea, batik bat 1962tik aurrera.
Aspalditik dator honako asmo hau; izan ere, uste dut oharkabean hasi nintzela oroitzapen hauek “eraikitzen” hirurogeiko hamarkadaren lehen partean, Mikel gero eta gertuagotik ezagutu ahala. Nolakoa zen, zer egiten zuen eta, nire iduriko, zer egin zezakeen ikusten hasi nintzenean ekin nion bilketari: hala diskoak, nola dokumentuak eta elkarrizketak (egiten ari zena ongi erakusten zutenak batez ere), artikuluak, gutunak (gutxi, haietako asko galdu baikenituen gure etxe-aldaketa sarrietan) eta beste zenbait lekukotza eta oroitzapen. Lan horretan jarraitu nuen hirurogeita hamarreko hamarkadan, eta gero eta gogotsuago eta sistematikoagoko laurogeikoan.
Hamarkada horren ondoren, nire “artxiboak” ugaritzeaz gainera (kontzertu bakoitzaren datu mordo bat jasoz, kritikak bilduz…), hirurogeiko hamarkadan idazten hasia nintzen oharrak ere osatzen hasi nintzen, esperientziak, iruzkinak, gogoetak… gehituz. Pixkanaka, ohar haiek koaderno bilakatu ziren, eta hantxe jaso nituen gure bizipenak; dokumentuen, lagunen oroitzapenen eta elkarren arteko familia-testigantzen bidez, gure gaztaroari eta garai hartako giro orokorrari buruzko zenbait datu bildu ahal izan nituen.
Zalantzarik gabe, nire historiaren ardatza Mikel zen, eta haren ibilbide profesionala, neu ere tartean izanik beste pertsona batzuekin batera. Baina, ardatz horren inguruan, historia ugari zeuden elkarrekin uztartuak, bereziki nirea eta hirurogeiko hamarkadatik aurrera gu ibiltzen ginen gizarteko, familiako eta batez ere kultura-giroko beste zenbait pertsonenak. Mikel jakinaren gainean zegoen nire jarduera hartaz. Maiz, elkarrekin berritzen genituen kontuak edo berak kontatzen zizkidan zenbait gertaera, batzuk niretzat ezagunak eta beste batzuk ez hainbeste. Modu batera edo bestera, proiektuarekin aurrera jotzera bultzatzen ninduen Mikelek. (Irakurri +)
Aurretik poesia gazteleraz idatzi ondoren, Ana Jaka idazle andoaindarrak bere lehen nobela argitaratu du, euskaraz sortua oraingoan. Olga protagonista eta berarekin triangelu bitxia osatzen duten beste bi pertsonaien arteko harremanak eta gora-beherak ezagutuko ditugu bertan.
Orain arte poesia munduan mugitu zara, Iruñea aldeko taldetan parte hartu duzu errezitaldi eta bestelakotan. Nolakoa izan da poesiatik eleberrirako pausoa?
Ez da pauso bakarra izan, pauso txiki asko izan dira lehenago: narrazio motzak, luzeagoak… betidanik gustatu zait genero batetik bestera salto egitea; poesian ere, adibidez, ez da gauza bera blog baterako idatzi edo errezitaldian irakurri, idaztearen alderdi ezberdinak lantzeak erakartzen nau, kuriosoa naiz. Eleberri bat idaztea erronka ederra iruditzen zitzaidan, narratibako gailurra, esan dezagun, beste lan mota bat eskatzen du eta beste pozak eskeintzen: pertsonaiak sortu, adibidez, edo luzera bera, istorioak garatzeko bide luzeago bat. Uneari hobeto egokitzen zaio poesia, baina badira kontatzeko paper gehiago behar duten kontakizunak, emozioak, eta hortik datorkit eleberriak edo narrazio luzeak sortzeko beharra.
Gero, nire poemak aski narratiboak dira, Mero Amor poema-bildumak, adibidez, istorio bat osatzen du, poemaz poema, bere hasiera, garapena, klimaxa eta bukaera barne. Nire burua idazle hibridotzat ikusten dut, poeta eta aldi berean narratzailea. Batek bestea aberasten du, joko interesgarria da niretzat. Poesia aspalditik dago nire bizitzan, txikitatik, eta ez dut uste inoiz utziko dudanik, eleberrirako bideak, nire kasuan, denbora gehiago behar izan du, heldutasun kontu bat edo, beste kasuetan alderantziz izan daiteke baina nirean horrela suertatu da. Baina ez da zaila izan, unea iritsi denean. (Irakurri +)
Bere inguruko mundua behera etortzen ikusten duen haur baten bizitza kontatzen digu Lander Garrok (Orereta, 1975) Gerra Txikia (Susa) kaleratu berri duen azken nobelan.
Errenteriako den baina Iparraldera bizitzera joan den errefuxiatu baten semearen azalean sartzen zara. Zer du zutaz haur horrek?
Asko dauka autobiografikotik liburuak, eta, beraz, asko dauka nigandik Xabi Ugartek ere. Nik nire haurtzaroan bizi izan nituen zenbait gertakari terrible bizi ditu berak ere, tartean heriotza, abandonua eta kartzela. Baina ez da liburu autobiografikoa, nobela da, eta nobelagilearen askatasuna izan dut ni izan nintzen haurrarekin pertsonaia bat sortzeko, nobelaren logikaren baitan ni neu baino hobe egokituko zena, modu interesgarriago batez seguruen.
McCarthy-ren zita honekin abiatzen da liburua: Gogoratu behar ditugun gauzak ahazten ditugu eta ahaztu behar ditugunak gogora ekartzen zaizkigu. Gero, istorio barruan, aitonak esaten du: Hiru urteko gerra eta berrogei urteko isiltasuna. Horra izuaren boterea. Badirudi ahanzturak kezkatzen zaituela, ezta?
Politikaren joko-zelaian hitz gakoa da memoria, eta, ondorioz, balak edo bonbak balira bezala erabiltzen dira, erasotzeko, iraintzeko, umiliatzeko. Eta memoria, ia beti, menperatzailearen esku dagoen kontakizuna da. Beti dago egia ofizial bat, behin eta berriz aditzen duguna, eta beste bat, menperatuon etxeko abaroetan gordetzen dena. Eta nobelagilearen betebeharra abaro edo ezkutaleku horretan sartu eta hango egiak lozorrotik esnatzea da. Egia ofizialak ez dioen hori esatea, alegia. Egia ofizialak ezin du literatura izan. Propaganda da.
Bigarren zita, Faulknerrek esanda, zera da: Bere deabruek menperatutako izakia da artista’. Liburu honekin zure deabru batzuk menperatzen saiatu zara?
Dudarik gabe, bai. Ume nintzela heriotza aurrez-aurre ikusi nuen. Umeek uste dute gauzak gertatzen direla hala gertatu behar dutelako, hala direlako, hala izan direlako betitik. Beraz, gerra bizi duen haurrarentzat, heriotza gauza normala da, hura mingarri izan arren. Ez da denbora asko horretaz ohartu naizela, eta banuen heriotza bere tokira, berez dagokion toki bazterrekora itzultzeko premia. (Irakurri +)
“Ez dut nahi konfortik. Jainkoa maite dut, poesia maite dut, benetako arriskua, askatasuna, ontasuna, bekatua”. Aldous Huxleyren maxima dakar gogora Abisalia (Txalaparta, 2014) sinesgaitz honek, iluminatu honek. Serranok dio poema liburu izateko jaio zela, baina ipuin liburua atera zaiola. Literaturaren mugak esploratu ditu Eibarrekoak, “genero eta etiketetan erortzeko beldurrik gabe”.
Zer da Abisalia bera: fisikoa al da, ametsa al da?
Erlojugilea (Txalaparta, 2009) nobelan azaltzen den nire lurralde literarioa da Abisalia. Giza garun itxurako uhartea da, itsaso debekatuaren ertz batean kokatua. Abisalia gizabanako bakoitzaren barruan taupaka dabilen estatua da. Abisalia zapaldu ditudan paisaiez dago egina, baina baita amestu ditudan paisai ezinezkoez egina. Abisalia munduko mendi tontorrik garaiena duen lurraldea da, baina aldi berean, eta alderantziz jarri ezkero, punturik abisalena aurkitu dezakezun erresuma.
Autonomoki irakur daiteke pieza bakoitza, baina hari bat asmatu diozu…
Esango nuke atal guztiei eman diedala antzeko kolore bat, tonu bat, giro bat… desesperantza bat akaso.
Kritika egiten al zaio gaurko gizarteari Abisalian?
Gaurko gizarteari kritika beti egon da presente nire lanetan. Oraingoan ere, batzuetan ironiaz maskaratuta azaltzen bada ere, hor dago. Abisalian, gure munduan porrot egin duten sistema politikoen adibideak sartu ditut, baina oinarrian gizabanakoak arrotz zaion gizarte baten aurrean dituen frustrazioen inguruan mintzo naiz.
Liburua begitandu zait itzela, gordina, leuna… Uste dut sentsazioak sortzea izan dela zure helburua. Hala da?
Hori izan da nire helburua: sentsazioak iradokitzea. Ez zaizkit gustatzen orri bakoitzean zer sentitu behar duzun eta nola sentitu behar duzun agintzen dizuten liburuak. Abisaliako lurretan irakurlea da libre den bakarra. (Irakurri +)
