Español
Negu luze baten ostean udaberria heldu da eta gorputzak gozamenerako tartea eskatzen du, giro goxoa giharrak laxatzeko, izan lagunartean elkarrizketan, bidaiatuz, edo nobela eder bat irakurriz. Batzuei genero beltza gustatzen zaie, besteei umorezkoa, eta badago gogoeta eragilea nahiago duenik ere. Hiru hauek –eta gehiago- uztartzen dituen liburu batekin gatoz oraingoan.
Itxaro Bordak Amaia Ezpeldoi detektibearen ibilerak kontatu dizkigun bost liburuetatik laugarrena da hau. Tregoa garaian idatzi zuela nabari da, isiltasuna apurtu eta aldarrikapen bat egiteko aprobetxatuko zuelako: 1545ean Etxeparek euskararen alde idatzi zuen ‘jalgi hadi plazara’ esaldia hartu eta lesbiana izanik ez lotsatzeko eta aske esan eta bizitzeko aukera ematen dio protagonistari, finean, armairutik ateratzen laguntzen dio esanahi berria emanez esaldi ezagunari.
Bost pertsonaia topatuko ditugu Euskal Herrian barna bidaian desagertutako euskaltzain baten bila. Izturitzeko kobatik hasi eta Baiona, Bilbo, Gasteiz edo Bardeak bisitatuko ditugu koadrila honekin: marjinetako identitate anitzeko pertsonaiak, entzuten ohituta ez gauden ahotsak, irri eginaraziko digutenak. (Irakurri +)
Liburu saltzaile gisa, hainbat poesia liburu izaten ditut esku artean. Aukera gero eta zabalagoa da, batez ere gazteak sareetan -eta, zorionez, paperean ere bai- beren pentsamenduak eta kontakizunak azaltzen hasi direnetik.
Nik neuk gustura irakurtzen ditut olerki liburuak. Horregatik, zuek ere, ohiturarik ez baduzue, gonbidatu nahi zaituztet Maite poemak hasiberrientzat (Denonartean) liburua eskuratzera.
Juan Kruz Igerabidek ibilbide luzea dauka haur eta gazte literaturan, bai nobeletan, bai poema liburuetan. Hitz errazak eta esaldi motzak erabiliz, poema politak ondu ditu liburu honetan. Hau da horietako bat: (Irakurri +)
Hemen daude, gure artean. Mundua salbatu behar duen brigada berezia Euskal Herrira heldu da. Inurri4k dira, mundu zabaleko auzirik gaitzenak ikertu eta argituko dituzten inurri harrigarriak. Dibertsioa, komikia, geografia eta historia egoki nahastuta agertu zaizkigu.
Inurpanpox, Inurrindar, Inurmalgu eta Inurmail dira Inurriak brigada bereziko lau kideak. Izenek iradokitzen duten bezala, nork bere gaitasuna dauka: malgutasuna, kemena, azkartasuna, hegan egitea. Edonola ere, brigada dira eta misterio ilun eta nahasienak non, brigada han. Beraz, munduan barrena ibiliko dira hara eta hona haien dohaiez auzirik harrigarrienei argia ekarri nahian.
Lehenengo bi liburuetan New York eta Paris bisitatuko dituzte. Etxe-orratzen hirian misterio sinesgaitzari egin beharko diote aurre, Askatusunaren estatuak bere lekutik alde egin du eta. Parisen, ostera, gorpurik gabeko krimena argitu beharko dute hilerri beldurgarri batetik abiatuta.
Liburu sorta hau Juan Luis Zabalak euskaratuta dator. Sortu galizieraz sortu zuen Pere Tobaruela idazleak eta haren testuei osagarri egokia eman zioten Andres Meixideren marrazkiek. Testuak eta irudiak batera, irakurleak gure historiako eta geografiako pasarte gogoangarrietan barrena ibiliko dira, disfrutatuz eta, konturatu gabe, ikasiz.
Telesforo Monzon (1904-1981), Bergaran jaiotako aristokrata eta politikariari buruzko biografia mamitsua idatzi du Pako Sudupek. Telesforo Mozon, aristokrata abertzalea – EAJtik HBra: bilakaera politiko-kulturala (Txertoa) izenburupean, haren ibilbidea ez ezik, XX. mendeko Euskal Herriko historia eta politika ezagutu eta ulertzeko liburu gomendagarria, gerra aurretik hasi eta ia-ia egundaino.
Zergatik Telesforo Monzon? Zerk erakarri zaitu biografia bat idazteraino?
Lehen ideia Txillardegiri buruzko lana egiten ari nintzela etorri zitzaidan. 1957an edo ezagutu zuenean Donibane Lohizuneko Mende Berrin, Txillardegiri aristokrata bat iruditu zitzaion; aristokrata hiru bat neskame euskaldunek zerbitzatu zietelako bazkaria, aristokrata janzten zen moduagatik eta bere izaera nobleagatik, zituen lagunengatik, esaterako, Manu Sota, oso british janzten zena…; eta aldi berean, benetako abertzalea: Ipar eta Hegoak bat egin eta euskal estatu euskaldunaren aldeko benetako abertzalea; hala adierazi zuen Txillardegik hura hil zenean.
Nola laburtuko zenuke haren figura eta ibilbidea?
Arbaso karlista-monarkiko espainiarretatik Eusko Alderdi Jeltzalera pasa zen modu erromantiko ez-pragmatikoan, Jaungoikoaren eta hark egindako Euskal Herriaren alderako maitasunak eraginik, eta espainiar eskuindar eta ezkertiarren espainolismo inposatzailearekin nazka-nazka eginda. Eta, ondoren, beren bizia emateko prest zeuden etakideen alderako lerratze sentimentalak barru-barrutik bultzaturik, hitzezko borroka latz-arriskutsu-higatzailean zuen guztia emateraino, Herri Batasuneko mahai nazionaleko zenbaitekin bat-bat eginik. (Irakurri +)
Euskarara Walter Benjamin, Anaïs Nin eta Amélie Nothomb bezalako egileen testuak ekarri ditu Garazi Arrulak. Baina itzuli ez ezik, sortu ere egiten du, Gu orduko haiek ipuin liburuan (Txalaparta, 2017) erakutsi duen bezala. Arlo bietaz elekatu dugu berarekin.
Belaunaldi berri bakoitzak bere gustuak, kezkak eta ikuspegiak ekartzen dizkio literaturari. Ikusten duzu horrelakorik azken urteotan plazaratu zareten idazleen artean?
Ez naiz egokiena azken urteotan plazaraturiko idazleen puntu komunak aletzeko. Ez dakit belaunaldi berri batez mintzatu gaitezkeen ere. Badira taldetxo batzuk; ebideenteena ITU bandaren bueltan bildurikoak dira, ni baino urte batzuk gazteagoak. Posizio geografiko, tenporal eta sinboliko beretik mintzo diren kideak direnez gero, ez da harritzekoa belaunaldi beraren baitan kezka berak azaleratzea; horiek nola gurutzatzen diren, ordea, hamaika molde ager ditzakete paperean. (Irakurri +)
1990eko hamarraldi hasieran ozendu zuten hainbat andrazkok Irun eta Hondarribiko alardeetan –bi herrietako jaien erakusgarri nagusiak; tradizio aski errotuko usadioak biak– gizonen gisan parte hartzen hasteko eskaria. Kantinera gisara besterik ez zituzten onartzen, eta soldadu jantzita ateratzen hasi nahi zutela esan zuten.
Aldarriak kontrakotasun handia eragin zuen bi herrietan: bortxazkoa ere bai sarritan. Jazarpen giro bortitz horretan nahiari eutsi dioten andre eta gizonen lekukotasunak biltzea izan du helburuetako bat Alardeak, ukatutako plazara liburuak: jazarrien memoria aldarrikatzea. Maite Asensio Lozano eta Arantxa Iraola Alkorta kazetariek hamarnaka lekukotasun bildu dituzte: gordinak horietako asko. Aztertu dituzte, baita ere, zein izan ziren aurkakotasun horren motibo nagusiak; jaien barrunbeak arakatzen ditu horretarako liburuak, gizartean dituzten zuztarrak. Izan ere, oinarrizko galderak erantzun behar dira gatazkaren zioak ulertzeko. Hainbat solaskidek egiten dituzte ekarpenak horretarako: historialariak, antropologoak, herritarrak… (Irakurri +)
