EspañolMunduaren mekanika
Harresirik gabe dabil argia
berde minaren mugan,
txorimalo gisa zintzilik
arropen artean.
Eguzkirantz hazten da
haragia, laztan bila,
katuka ia, isil,
jolasean dabil
zure gorputzari
nabar ukitua emanez.
Egun berria dugu deika.
Asteazken gordin.
Lanera zu, lanera ni.
Itsasgorak irentsiko du
izaretan biok
utzitako hutsunea. (Irakurri +)
Aritz Gorrotxategiren Amua nagusitu da, euskarazko poesia alorrean, Irun Hiriko Kutxa literatura sarietako 43. edizioan. Zortzi urte dira idazle donostiarrak bere bakarkako azken poema sorta kaleratu zuenetik, eta Amuarekin indartsu itzuli da euskal literaturaren plazara. Gaietan zabal datorren poetika berritu batekin.
“Amua” idatzi duzu, zure ibilbide poetikoan azkena den liburua. Zertan da “Amua” zure aurreko poema-liburuen jarraipena eta zertan da desberdina?
Gai eta kezken aldetik jarraipen bat dagoela esan daiteke, gai unibertsalak dira gehienak: bizitza, heriotza, maitasuna, natura… Oraingo honetan, ordea, gai sozialek pisu handia dute, eta ahapaldi laburragoak eta biziagoak egiten saiatu naiz.
Kutxak antolaturiko Irun Hiria saria irabazi duzu poema-bilduma honekin. Ordain ekonomikoaz gain, zer ematen dio eta zer kentzen dio idazleari holako sari batek?
Batez ere konfiantza, lanean ondo ari zarelako seinalea. Lehiaketena erlatiboa da; bidalitako lanak ona behar du izan, baina unean uneko epaimahaikideen gustuak erabakigarriak dira. Zorte alderdi bat ere badute lehiaketek. Oraingoan alde izan dut, baina ez da beti horrela izaten. Bestalde, uste dut ideia oso ona dela saritutako lana hemengo argitaletxe batekin kaleratzea. Batez ere, zabalkunde handiagoa izango duelako. (Irakurri +)
Koldo Izagirrek Xabier Leteren obra poetikoa batu du Elurra ikusi dut izenburupean. Poema eta kanten bilduma kronologikoaz gain, autorea ezagutzeko baliabide gehiago ere badakartza antologia honek: biografia, nabigazio tematiko ebolutiboa egiteko aukera eta Xabier Lete ulertzeko saiakera artikulua.
Xabier Leteren ahotsa –naturala nahiz grabatua– ezagutu zuenari, ekidinezina gerta dakioke galdera: bereiz al litezke kantagilea eta poeta? Izan ote litezke poemak kanta eta kantak poema? Halaxe dio Elurra ikusi dut-eko hitzaurreak: “Zenbait batzuek pentsatuko dute Xabier Lete poeta dela, agian, kantu nostalgikoak dauzkalako. Bestetzuek uste lezakete, agian, poema antologia batean ez dutela lekurik kantuek…”.
Zaila da kantagilea eta poeta bereiztea, baina ez dago Bob Dylanen eta literaturaren Nobel sariaren polemikara makurtu beharrik, poesiaren eta kantuaren arteko aldagarritasun horixe bailuke Letek, baliorik preziatuena. Koldo Izagirreren hitzetan, “poetek eta bertsolariek oro har ez duten herri kutsua du kantu-letrak egiteko, eta kantagileek oro har ez duten kutsu lirikoa du poemak egiteko”. Are. Kantak ala poemak izan, “bilakaera berdina antzematen da, bai gaietan, bai eta estiloan ere”. Horra hor, osotasun berean hartzeko taxuzko arrazoi bat. (Irakurri +)
Karmele Jaiok arrakasta lortu du bere eleberri eta ipuin-bildumekin. Oraingoan ordea arlo berri bati heldu dio Elkar argitaletxearekin: poesiari, hain zuzen ere. Orain hilak ditugu poemarioan hainbat gai jorratzen ditu: denboraren igarotzeak sortzen duen mina, galdutako pertsonek utzitako hutsunea, desiraren itzaltzea, egunerokotasunaren gazigozoak… poesiak behar duen estilo fin, landu baina aldi berean hurbil batekin.
Hiru ipuin-bilduma eta bi nobelaren ostean, zure lehenengo poesia-liburua atera duzu. Ezinbestean datoz gure lehenengo galderak: zergatik poesia? Eta zergatik orain?
Norberarentzat ere zaila izaten da jakitea zergatik idazten duen gauza bat edo beste bat. Sentsazioa dut ez dela hautu arrazional bat izan; izan ere, nire asmoak beste batzuk ziren, beste proiektu bat nuen buruan, baina barruak azkenean hau agindu dit. Atera egin da, doministikuak ateratzen diren moduan, barruak aginduta. Eta hasieran nire planen barruan poesia idaztea ez bazegoen ere, behin onartu dudanean gorputzak hori eskatzen zidala eta hori egin nahi nuela, bere denbora eskaini diot eta horretan jarri naiz lanean. Orain hilak ditugu lan horren emaitza da.
Batez ere eleberrigile gisa ezagutzen bazaituzte ere, hasiera-hasieratik landu izan duzu poesia, eta horra itzultzen zara beti, tarteka.
Bueno. Nik, lehenik eta behin, poetatzat dut neure burua. Hiruzpalau poema ere idatzi nituen, gazteleraz, batxilerrean. Gero, baina, kontzientziazio prozesu baten bidez, euskara lehenetsi, eta horrela idatzi nituen, hogei bat urte nituela, neure lehen poemak, euskaraz, denborarekin poema-liburu bat osatzera eraman nindutenak: Hutsetik esperantzara. Baina egia da, poema-liburua idatzi ez beste —edo harekin batera: ez dut ongi oroitzen—, nobela bati ekin niola —Oilarraren promesa—. Zergatik? Kontua da garai hartan bazegoela euskal idazle eta literaturazaleen artean iritzi nagusi bat, hitzokin laburbil daitekeena: gaur egungo Euskal Literaturaren benetako apustua prosa da, ez poesia. Horregatik idatzi nuen neure lehen nobela hura, errealismo magikoaren eraginpean idatzi ere. Hura idazteak bazuen, hala ere, beste helburu bat, nire kasuan: nire euskara eskasa aberastea… bazterrera sekula utzi ez dudan helburua, hizkuntza batean beti baitago zer ikasia. (Irakurri +)
Itxaro Bordak (Baiona, 1959) Zure hatzaren ez galtzeko poema-liburua aurkeztu du, Elkar argitaletxean. Ez berriena delako, egiaz hala iruditzen zaigulako baizik, olerki-liburu hau idazle lapurtarrak argitaratu duen biribilena da.
Has gaitezen izenburutik. Zer da edo norena, galdu nahi ez duzun hatz hori? Eta zein da gizakiok begien bistatik sekula galdu behar ez genukeen hatza?
Pertsona zehatz batena baino uste dut galdu nahi ez nukeen hatza bizitza soilarena dela, batzuetan iruditzen zaidalako egunerokotasunak guztia irensten, ezabatzen eta lehertzen duela. Jendetasunaren hatza, marka hori gure hitz, kultura eta jaiduretan, itsumandoka berreskuratzeko bideetarik bat izan daiteke poesia.
‘Poema guztiak dira amodiozkoak’, horrela dio poesiaren lege zahar batek. Maitasun istorio bat al da Zure hatzaren ez galtzeko honek kontatzen duena?
Bai eta gainera ene ohiko amodiozko istorioa, berrogei urte hauetan irauten duena, huts egin gabe sekula, euskararekikoa dela hain zuzen ere. Masakratzen dut, gozatzen dut, infidela natzaio, baina hor dut beti hatz, buru zokoan, ezin a-hatz.
Poemaren emozio-sarrera gisakoak dira poemen izenburuak ere. Berebiziko garrantzia hartzen dute. Nondik dator izenburuen sinbolizazio horren haria?
Izenburua ate bat da, poemaren leitzeko norabidea proposatzen dio irakurleari. Baina noiztenka alderantziz da, poemaren argitasuna uhertzen du. Titulua olerki bat da funtsean, pixka bat margo baten azpian agertzen den obraren izena (edo gabea) laburtzen duen eledia bezala.
Espresio-moldea gaur-gaurko ahots aniztasunaren araberakoa iruditu zaigu, baita liburu osoaren egitura estetikoa ere. Euskararekin beste hainbat hizkuntza txertatu dituzu poema askotan, rock n’rollaren erritmoak poesiaren hizkuntza berean. Liburua irakurrita, idazten izugarri gozatu duzula ematen du.
2008 eta 2014a artean idatzi poemak dira, munduko leku ezberdinetan. Maite dut hizkuntzak euskararen isurian sartzea erakusteko euskara ez dela lur honetako mintzairen biribilketatik kanpo geratzen. Laket zaizkidan rock edo kanta zatiak dira ingelesezko perpaus zenbait, islandiera, nahualtera eta gaelikoa halaber agertzen direla poeta omenez, gutarik hurbilagoak diren mintzairetaz gain. (Irakurri +)
