Uxue Alberdi: “Jende gutxirekin konpartitutako ideiak garatzeko aukera eman dit fikzioaren distantziak”

Argazkilaria: Jonathan Mccallum

Nagore Vargas du pertsonaia nagusi Uxue Alberdiren Jenisjoplin (Susa) eleberriak, haurtzarotik molde askotako borrokatan eta disidentziatan zaildutako neska gaztea. Ziurtasun dogmatikoetatik urruti, gai askoren inguruko pentsagaiak zabaltzen dituzte hala Nagoreri gertatutakoek nola Nagorek gertatzen zaizkion horiei emandako erantzunek.

“Arima otxenteroa” duela dio Nagore Vargasek, nobelako protagonistak. Borrokalaria da (“Borrokan bizirik sentitzen naiz”, dio; “bakean, hilda”), baina ez soldadu baten antzera, disidente petoa baita, errebeldea. Zerk bultzatu zaitu horrelako pertsonaia bat sortzera?

Haurtzaroko baldintza makurrek eraginda identitate gotorra eraiki behar izan duen pertsonaia sortu dut, errebelde bat: Nagore Vargas Espainiako migratzaile ezkertiarren ondorengoa da, tabernarien alaba, klase-kontzientzia eta zapalduaren identitatea bereganatzen dituena txikitatik. Langile-auzo bateko kaleetan eta gurasoen taberna otxenteroan iniziatuko da eta oso gazterik hartu beharko ditu heldu bati legozkiokeen ardurak eta erabakiak. 80ko eta 90eko hamarkadetako krispazio-giroak bat egiten du Nagoreren egitura emozionalarekin: justizia-grina du, biolentziarako predisposizioa, autoritatearen kontrako jarrera, gainezka egindako amorrua, arbasoak mendekatzeko premia… Baina, gutxien espero duenean, goitik behera amilduko zaio bere buruaz sortu duen irudia, identitate zaharrak hondamenera baino ezin eraman dezakeela ohartuko da, eta berriro marraztu beharko ditu klasearen, aberriaren eta sexuaren koordenatuak. Identitatearen berrasmatze prozesu bat da Nagorerena, gorputzari lotua, oso intimoa eta, aldi berean, Euskal Herriaren ibilbide identitarioaren ispilu izan daitekeena.  (Irakurri +)

Kirmen Uribe: “Gustura egin diot aurre hezur-haragizko pertsonaiak erabiltzeko erronkari”

elkarrekin_esnatzeko

Kirmen Uribe

Argazkilaria: Ricky Davila

36ko gerraren osteko erresistentziako bi militanteren bizitzak ditu oinarri Kirmen Uriberen (Ondarroa, 1970) Elkarrekin esnatzeko ordua nobelak (Susa): Txomin Letamendi (Bilbo, 1901-Bartzelona, 1950) eta Karmele Urresti senar-emazteak. Horien ondoan, pertsonaia historiko ugari ageri da nobelan, hala nola Jose Antonio Agirre lehendakaria, Manu Sota eta Andima Ibiñagabeitia, beste askoren artean.

Txomin Letamendi bilbotarra zen sortzez (1901ean jaioa), Bilboko Orkestra Sinfonikoan tronpetista, Euzko Gudarostean Ariztimuño Batailoiko komandantea, Parisen Canaro tangistaren musikaria, Manu Sota aberatsaren adiskidea, Jose Antonio Agirre lehendakariaren konfiantzakoa, Euskal Zerbitzuetako agente sekretua frankismoan… Karmele Urresti ondarrutarra zen sortzez (1915ean jaioa); erizaina, Roseraie ospitalean lan egindakoa gerra sasoian, gero Eresoinkako kantaria, Txomin Letamendirekin ezkondu zen… Frantzia okupatutik ihesi Caracasera joan ziren biak, handik itzuli ziren Euskal Herrira klandestinoki erresistentzian lan egitera, hiru seme-alaba izan zituzten… (Irakurri +)

Unai Elorriaga: “Indarkeria beti egon da presente, eta pertsona moduan, markatu egin gaitu”

Iazko hezurrakUnai ElorriagaBuruarekin ez ezik, tripekin irakurtzen da Unai Elorriagaren Iazko hezurrak bosgarren nobela. Indarkeriak, exekuzioak, torturak ditu kontagai, hausnargai eta sentigai.

Lobo Antunes sarri aipatzen duzu liburuan, hauxe irakur liteke: “Lobo Antunesek esaten du asko idazten zuela sasoi hartan, baina oraindik ez zuela nahi zuena idatzi, ez zuela topatu, horregatik ez zuela ezer argitaratu. Esan zuen, ordea, ume haren hanka hila ikusi zuenean ulertu zuela zer idatzi behar zuen, iazko hanka hila, orduan idatzi eta publikatu zuen lehen liburua, Memoria de elefante, umearen hankari begira”. Zerk bultzatu zaitu zu Iazko hezurrak nobela, gerra-indarkeria, hilketak eta torturekiko obsesioa duen Irene Arrias pertsonaiari buruzko  nobela idaztera? Halaxe diozu Arriasi buruz: “Indarkeriari  begira ari zen azken urteetan Irene Arrias, ETAren 2006ko su-etenetik beharbada, ez zekien zergatik, (…) ez zekien zertarako.

Iruditzen zait aspaldi  daukadala oso barneratuta niretzat esentziala denari buruz idatzi nahi dudala; horregatik idatzi izan dut beti heriotzari buruz, gaixotasunari buruz, familia, haurtzaroa, zahartzaroa… Indarkeria ere, guk hala bilatu ala ez, esentziala da guretzat, munduko zati honetan bereziki. Modu koordinatuan pentsatzen hasi ginenetik daukagu ondoan presentzia hori: diktadura baten muinean jaio ginen, haren ondorioak pairatu behar izan ditugu, diktadorea bizi zela eta desagertu ondoren ere, ETA, GAL, Batallón Vasco Español, Triple A, etab. Munduak ere inguratu gaitu indarkeriaz, ezagutzen ditugu (ez daude hain urrun) Argentinako zerrendetan egon zirenak, Perun, Kolonbian, afrikarrak ere ezagutzen ditugu, han gertatu zirenak ezagutzen ditugun bezala… Komunikabideek indarkeriaren berri egunero ematen diguten arren, salbuespen moduan tratatzen dute, pilula solteak balira bezala. Indarkeria, baina, ez da salbuespena, inoiz ez da izan. Horri guztiari buruz gogoeta egin behar zela iruditu zitzaidan.

Munduaren jostura miserableenak erakutsi dituzu, gerren loturak, asasinatzeen antzekotasunak… Uganda, Kolonbia, Palestina, Errusia, Alemania, Irlanda, Liberia, Peru, batez ere Ruanda, Euskal Herria… Konparagarriak al dira indarkeriak?

Egia da harritu egiten nautela hizlari batzuek, arrazoi gisa jaurtitzen baitute egoerak ezin direla konparatu, oso desberdinak direla hau eta beste hori… Konparatu, ordea, guztia konparatu ahal da; beste kontu bat da ateratzen diren ondorioak, berdintasunak topatzen diren, antzekotasunak, modu globalean edo bazterreko ezaugarrietan diren berdinak edo antzekoak konparatutakoak… Beste modu batera azaldu beharko litzateke beharbada: indarkeria desberdinak (edota leku desberdinetan izandako indarkeriak) elkarren ondoan jarri ditut. Ez dut, ostera, ondoriorik eman, nahikoa modu aseptikoan eman ditut, irakurleak sor ditzan ondorioak, hala nahi badu, edo nirekin batera egin dezan hausnarketa. (Irakurri +)

Lander Garro: “Emoziotik hitz egin behar du idazleak, ez dogmatik”

Gerra txikiaLander Garro Bere inguruko mundua behera etortzen ikusten duen haur baten bizitza kontatzen digu Lander Garrok (Orereta, 1975) Gerra Txikia (Susa) kaleratu berri duen azken nobelan. 

Errenteriako den baina Iparraldera bizitzera joan den errefuxiatu baten semearen azalean sartzen zara. Zer du zutaz haur horrek?

Asko dauka autobiografikotik liburuak, eta, beraz, asko dauka nigandik Xabi Ugartek ere. Nik nire haurtzaroan bizi izan nituen zenbait gertakari terrible bizi ditu berak ere, tartean heriotza, abandonua eta kartzela. Baina ez da liburu autobiografikoa, nobela da, eta nobelagilearen askatasuna izan dut ni izan nintzen haurrarekin pertsonaia bat sortzeko, nobelaren logikaren baitan ni neu baino hobe egokituko zena, modu interesgarriago batez seguruen.

McCarthy-ren zita honekin abiatzen da liburua: Gogoratu behar ditugun gauzak ahazten ditugu eta ahaztu behar ditugunak gogora ekartzen zaizkigu. Gero, istorio barruan, aitonak esaten du: Hiru urteko gerra eta berrogei urteko isiltasuna. Horra izuaren boterea. Badirudi ahanzturak kezkatzen zaituela, ezta?

Politikaren joko-zelaian hitz gakoa da memoria, eta, ondorioz, balak edo bonbak balira bezala erabiltzen dira, erasotzeko, iraintzeko, umiliatzeko. Eta memoria, ia beti, menperatzailearen esku dagoen kontakizuna da. Beti dago egia ofizial bat, behin eta berriz aditzen duguna, eta beste bat, menperatuon etxeko abaroetan gordetzen dena. Eta nobelagilearen betebeharra abaro edo ezkutaleku horretan sartu eta hango egiak lozorrotik esnatzea da. Egia ofizialak ez dioen hori esatea, alegia. Egia ofizialak ezin du literatura izan. Propaganda da.

Bigarren zita, Faulknerrek esanda, zera da: Bere deabruek menperatutako izakia da artista’. Liburu honekin zure deabru batzuk menperatzen saiatu zara?

Dudarik gabe, bai. Ume nintzela heriotza aurrez-aurre ikusi nuen. Umeek uste dute gauzak gertatzen direla hala gertatu behar dutelako, hala direlako, hala izan direlako betitik. Beraz, gerra bizi duen haurrarentzat, heriotza gauza normala da, hura mingarri izan arren. Ez da denbora asko horretaz ohartu naizela, eta banuen heriotza bere tokira, berez dagokion toki bazterrekora itzultzeko premia. (Irakurri +)