EspañolARGAZKIAK
Ana Urkizaren Mamuak liburuaren 2. kapitulua: Argazkiak
Asteburua Deban pasatu nahi duela esan dio Migelek Estherri. Eta Estherri Gorka etorri zaio burura. Lagunekin irteteko planen bat eginda izango ote duen. Eta Iker, Ikerren larunbatetako saskibaloi partida.
Mutilek, jada, ez dute Debara joan nahi izaten. Txikitxoak zirenean bai. Hango plazetan bakarrik ibiltzea zuten gogoko, erlojuari kasurik egin gabe lagunekin kale estuetan barrena galtzea. Baina orain aspertu egiten dira. Umetako laguntxoak jada ez dira bene-benetako adiskideak, eta hondartza gainaldean paseatzea edota surf saialdiren bat egitea ez da plan nahikoa.
Badaki mutilek ez dutela Debara joan nahi izango baina, konpromiso berezirik ez badaukate, Estherrek jakingo du mutilei sakrifizio txiki bat egiteko eskatzen. Migelek hori baino gehiago merezi du. Argi utzi izan die beti semeei, momentuak daudela lagunekin ibiltzekoak eta momentuak familiarekin egotekoak. Uneak bereiztekoak.
–Argazkiak ikusi nahi ditut –esanez azaldu dio Migelek Debara joan nahi izatearen arrazoia.
Hori entzutean, historiaren atea irekitzea bezala izan da. Egunerokotasunaren trenean ahaztua zuen euren istorio artikularraren atea zabaltzea. Hamalau urte bete berri dituzte ezkonduta. Debara ezkondu ziren, garai hartan Elgoibarren egiten zutelako lan biek. Eta, urte batzuk geroago, Estherrek lana aldatu zuenean joan ziren Donostiara bizitzera, Gorkak hamar eta Ikerrek zortzi urte zituztela.
Garai zailak izan ziren. Estherrek lan berriari eskua hartu behar, Migel egunero joan-etorrian Elgoibartik Donostiara, eta mutilak, ikastola berrira ohitu eta lagunak egin beharrean. Iker berehala ohitu zen baina ez hala Gorka.
Horregatik, hasierako urteetan, astebururo bueltatzen ziren Debara. Migel eta Esther lasaitu egiten ziren umeak gustura ikusita. Eta lasaitu mutilak, lagunak eta familiartekoak hurbil sentituta. Ezkonberritan asteburuetan amaginarrebaren
etxera bazkaltzera joatea bezala zen: pozik bikote gaztea bazkaririk prestatu beharrik ez zuelako, eta pozik amaginarreba eta aitaginarreba, astean zehar hutsik gelditzen zitzaien etxea beteta ikusiko zutelako. Harik eta, poliki-poliki, Donostian gero eta denboraldi luzeagoak egiten hasi ziren arte.
Mutilak asteburuetan Donostian geratzen hasi zirenean, Debako etxea oporretako bizilekutzat jo zuten eta bertan utzi zuten, giltzapean, Donostiara joan arteko bizitza osoa, ezkontzako eta umeen txikitako argazki albumak barne.
Estherrek ondotxo daki, Debara joaten direnean, gogoko izaten dutela argazki albumak atera eta lauren artean berrikustea. Argazki oinak irakurtzea. Deban zoriontsuak izan zirela gogoratzea. (Irakurri +)
Harkaitz Cano eta Jokin Mitxelena “Orkestra lurtarra” liburuaren aurkezpenean
Harkaitz Cano idazleak Euskadi Saria irabazi du 2013ko udaberrian Jokin Mitxelena ilustratzailearekin kaleratu zuen Orkestra lurtarra liburuarekin. Canok Manu mutikoa protagonista duen ipuina idatzi zuen. Istorioan, gaztetxoak orkestra bat sortu nahi du, eta bertan joko duten lagunen bila abiatuko da: horrela topatuko ditu Lurrinetti anaiak, bi “t”-rekin, tronpeta jotzeaz gain Presidente izeneko ahuntz bat dutenak, eskailera gainera igotzen dena; Aldika izeneko biolin-jotzaile bat, aldika besapeetan azkura izaten duena; Osoki deritzan triangelu-jolea, bere tresna gainean pausatzen den kardantxilo eta guzti; Crocanti izozki-saltzaile eta kontra-tenorea… Denen artean musikarik zoroena eta zoragarriena sortuko dute, baita hainbat abentura bizi ere, umorez eta irudimenez beteak.
Odol mamituen bide itxia
Miren Agur Meabe
Zer ote da izugarriago asaldura kontrolaezin bat pairatzea baino, horren zantzuak, besteak beste, itomena, konbultsioak, ondoeza gainditzeko ziurtasun eza, minaren aldaera guztiak eta erru-sentimendua direnean?
Odol mamituak infernurako joan-etorri bati buruzko narrazioa da. Bide latz horretan emakume gazte bati sortzen zaizkion galderen berri jasoko du irakurleak, txunditurik so egiteko buruko gaixotasunaren eta sen onaren arteko borroka desorekatuari.
Protagonistak, A-k, bost ibiltartetan deskribatzen du bidaia. Ohean preso dagoela abiatzen da, bere etsaiaren defi nizioa emanez: “Gorria da”. Gorria da –odola eta sua bezala–, beragan arantzak, iltzeak, kristal eta metal zatiak dituen zer arrotz eta harrotu hori, gorputzean etengabe hedatu eta irteerarik aurkitzen ez duena, zergatik eta bere jabearen baitan dagoelako, jabea bera delako. Eromena norberaren baitako mehatxua denean, hiru aukera baino ez daude: edo bertan disolbatu, barne-ekaitzean galduz; edo ahal bestean igeri egin, etsipenaren zurrunbiloan ez itotzeko; edo bidea zabaldu ihes egin dezan, adibidez, zainak ebakita. Desesperazio horrek Maupassanten gau ankerra ekarri dit gogora, hark ere, kanpokoa zen zerbait bere barruan kokatuz zihoala sentituta, hainbat aldiz egotzi nahi izan baitzuen bizarra mozteko labanaz lepoa moztuta. Baina nola egiten du batek igeri ur-azalerantz iluntasunari beldur dion haurra legez sentitzen bada, bere burua irudimenaren bitartez torturatzen badu eta, aldiz, bihotza lotan badu? Batzuetan ia ezinezkoa gertatzen da bizitzari aurre egitea.
Bigarren tartean, A-k bere egoeraren kanpo-definizioa jasotzen du, diagnostikoa: “Psikosia da…”. Erlojuak denbora neurtzeko kapaz ez diren ingurune batean, narratzaileak ikuspuntua aldatuko du lehen pertsonatik bigarrenera, bere izateari beha dagoen A-ren pasibitate tenteldua islatzeko. Badira ohe bat, uhel eta guztikoa. Burdin barrak leihoetan. Plastizkoko pazientzia eta elefante-sudurra duen mediku bat. (Zergatik ote du psikiatrak elefante-tronpa sudurraren ordez? Agian, arketipoei kasu eginez gero, elefanteak sendotasuna, memoria ona, egonarria eta jakituria adierazten dituelako, eta sugearen –kaosaren– etsaia delako?). Lixibaren usaina. Korapiloak burmuinean. Begiak irekitzea galarazten duten botikak; loezina, berba egiteko moteltasuna eta lerde-jarioa eragiten duten botikak; apetitoa neurriz gain kilikatzen duten botikak. Isiltasuna. Talde-terapia. Paziente-katalogo bat eta haien errebeldia xaloa… Beste kartzela mota bat, azken batean, eta bertan A, bere arrainontziak eztanda noiz egin zuen ez dakiela, noiz hautsi zen bere munduaren kristala. Norena da errua? Zein da desorekaren jatorria? A osatzen duten A guztietatik, zeinek bultzatu ditu beste guztiak paradero horretara? Errailetatik irtendako trenentzako geltokia da ospitalea, eta A-k nahi luke behin betiko helmuga izatea, burbuila babesgarri berri bat, beldur delako ustelak betiko iraungo ote dion erraietan. (Irakurri +)
Haur literaturan zenbait ipuin plazaratu ostean, helduentzako lehen liburuarekin dator Alaine Agirre (Bermeo, 1990): Odol mamituak, indar eta edertasun handiko eleberria, irakurlea inarrosteko gaitasuna duena.
Joan-etorriko bidaia bat kontatu duzu: emakume gazte baten gaixoaldi psikikoa, psikiatrikoan egonaldia eta ondorengo osatzea. Zergatik gai hori?
Gai ezkutu bat dela uste dut. Bai arazo sozialez bai intimoez lasai mintzatzen gara, gaixotasun baten xehetasunak ere kontatzen dizkiegu lagun eta ezagunei, baina gaitz mentalei dagokienez, isildu egiten gara. Eta hor daude, hala ere, lurperatuta. Jende asko da bere bizitzako aldiren batean halako gaitzen bat eduki duena. Adituek diotenez, hirutik batek eduki du, dauka edo garatuko du noizbait gaixotasun mental bat.
Bereziki gogorra gertatzen da eromen prozesua, infernura jaiste bat bezala; nahita bilatu duzu efektu hori? Errealitatearen isla da?
Nobelaren hasiera nik pasatako ilunaldi batean dago oinarrituta, eta kontatzen diren sentsazioak, lehen partean batez ere, nik bizi izandakoaren oihartzun bat dira. Gogortasuna ez dut nahita bilatu, baina egia da, esan didatenez, irakurle askori gordina iruditu zaiola. Hala ere, errealitatean horrelako esperientzia bat beti izango da gogorragoa paperean agertzen dena baino.
Gogortasun horrekin kontrastean, badira umore printzak han-hemen, baita samurtasun keinuak ere…
Aldez aurretik planeatu barik irten dit horrela. Protagonistak bere buruari barre egiteko gaitasuna du, baita kariñoa agertzeko ere. Hori beti da ona, eta gehiago horrelako egoera batean. Nik ere ikasi beharko nuke nobelako protagonistarengadik horrela jokatzen.
Intentsitate handia lortzen duzu, idazkeraren bitartez sentsazio fisiko eta emozional muturrekoak transmitituz.
Istorio hau horrela idatzi behar nuela sentitzen nuen, ez hotzean erabakita baizik eta intuizio hutsez. Ni hustu egin naiz idaztean, eta pozten naiz indar hori jasotzen baldin bada irakurtzean. (Irakurri +)
Itxaro Bordak (Baiona, 1959) Zure hatzaren ez galtzeko poema-liburua aurkeztu du, Elkar argitaletxean. Ez berriena delako, egiaz hala iruditzen zaigulako baizik, olerki-liburu hau idazle lapurtarrak argitaratu duen biribilena da.
Has gaitezen izenburutik. Zer da edo norena, galdu nahi ez duzun hatz hori? Eta zein da gizakiok begien bistatik sekula galdu behar ez genukeen hatza?
Pertsona zehatz batena baino uste dut galdu nahi ez nukeen hatza bizitza soilarena dela, batzuetan iruditzen zaidalako egunerokotasunak guztia irensten, ezabatzen eta lehertzen duela. Jendetasunaren hatza, marka hori gure hitz, kultura eta jaiduretan, itsumandoka berreskuratzeko bideetarik bat izan daiteke poesia.
‘Poema guztiak dira amodiozkoak’, horrela dio poesiaren lege zahar batek. Maitasun istorio bat al da Zure hatzaren ez galtzeko honek kontatzen duena?
Bai eta gainera ene ohiko amodiozko istorioa, berrogei urte hauetan irauten duena, huts egin gabe sekula, euskararekikoa dela hain zuzen ere. Masakratzen dut, gozatzen dut, infidela natzaio, baina hor dut beti hatz, buru zokoan, ezin a-hatz.
Poemaren emozio-sarrera gisakoak dira poemen izenburuak ere. Berebiziko garrantzia hartzen dute. Nondik dator izenburuen sinbolizazio horren haria?
Izenburua ate bat da, poemaren leitzeko norabidea proposatzen dio irakurleari. Baina noiztenka alderantziz da, poemaren argitasuna uhertzen du. Titulua olerki bat da funtsean, pixka bat margo baten azpian agertzen den obraren izena (edo gabea) laburtzen duen eledia bezala.
Espresio-moldea gaur-gaurko ahots aniztasunaren araberakoa iruditu zaigu, baita liburu osoaren egitura estetikoa ere. Euskararekin beste hainbat hizkuntza txertatu dituzu poema askotan, rock n’rollaren erritmoak poesiaren hizkuntza berean. Liburua irakurrita, idazten izugarri gozatu duzula ematen du.
2008 eta 2014a artean idatzi poemak dira, munduko leku ezberdinetan. Maite dut hizkuntzak euskararen isurian sartzea erakusteko euskara ez dela lur honetako mintzairen biribilketatik kanpo geratzen. Laket zaizkidan rock edo kanta zatiak dira ingelesezko perpaus zenbait, islandiera, nahualtera eta gaelikoa halaber agertzen direla poeta omenez, gutarik hurbilagoak diren mintzairetaz gain. (Irakurri +)
Liburu honek 1950tik (Mikelek eta biok elkar ezagutu genuen urtetik) 2008ra arteko (elkarrengandik urrundu behar izan genuen urtea) garaia hartzen du. Dena dela, denboran atzerago ere jotzen du, gure haurtzaroaren eta gizartearen nahiz familia-egoeraren berri emateko, gaingiroki bada ere. Ezinbestekoa iruditu zait hori, gure txikitako garaia eta giroa ezagutzea alegia, hala hobeto neurtzen baita Mikelek hartu zuen bidea, batik bat 1962tik aurrera.
Aspalditik dator honako asmo hau; izan ere, uste dut oharkabean hasi nintzela oroitzapen hauek “eraikitzen” hirurogeiko hamarkadaren lehen partean, Mikel gero eta gertuagotik ezagutu ahala. Nolakoa zen, zer egiten zuen eta, nire iduriko, zer egin zezakeen ikusten hasi nintzenean ekin nion bilketari: hala diskoak, nola dokumentuak eta elkarrizketak (egiten ari zena ongi erakusten zutenak batez ere), artikuluak, gutunak (gutxi, haietako asko galdu baikenituen gure etxe-aldaketa sarrietan) eta beste zenbait lekukotza eta oroitzapen. Lan horretan jarraitu nuen hirurogeita hamarreko hamarkadan, eta gero eta gogotsuago eta sistematikoagoko laurogeikoan.
Hamarkada horren ondoren, nire “artxiboak” ugaritzeaz gainera (kontzertu bakoitzaren datu mordo bat jasoz, kritikak bilduz…), hirurogeiko hamarkadan idazten hasia nintzen oharrak ere osatzen hasi nintzen, esperientziak, iruzkinak, gogoetak… gehituz. Pixkanaka, ohar haiek koaderno bilakatu ziren, eta hantxe jaso nituen gure bizipenak; dokumentuen, lagunen oroitzapenen eta elkarren arteko familia-testigantzen bidez, gure gaztaroari eta garai hartako giro orokorrari buruzko zenbait datu bildu ahal izan nituen.
Zalantzarik gabe, nire historiaren ardatza Mikel zen, eta haren ibilbide profesionala, neu ere tartean izanik beste pertsona batzuekin batera. Baina, ardatz horren inguruan, historia ugari zeuden elkarrekin uztartuak, bereziki nirea eta hirurogeiko hamarkadatik aurrera gu ibiltzen ginen gizarteko, familiako eta batez ere kultura-giroko beste zenbait pertsonenak. Mikel jakinaren gainean zegoen nire jarduera hartaz. Maiz, elkarrekin berritzen genituen kontuak edo berak kontatzen zizkidan zenbait gertaera, batzuk niretzat ezagunak eta beste batzuk ez hainbeste. Modu batera edo bestera, proiektuarekin aurrera jotzera bultzatzen ninduen Mikelek. (Irakurri +)
