Kanonaz, berriro

Abadeek idatzitako literatura abadeen literatura delako normal-normal arbuiatzen dugula idatzi nuen aldizkari honen aurreko alean, eta literaturak hori baino tratu hobea merezi duela. Beste arte batzuei ematen diegunaren antzekoa, esate baterako. Ez baititugu baztertzen Firenzeko Il Duomo edo Vaticanoko Kapera Sixtinoa arte kristaua direlako. Eta berdin edo antzera esan genezake kanonikoak deitu ohi ditugun idazleak feminismoarekin eta deskolonizazioarekin zerikusia duten arrazoiengatik baztertzegatik. (Irakurri +)

Abadeen literatura diogunean zer esan nahi dugu?

Behin eta berriz esaten dugun arren, apenas diogu ezer euskal literaturari buruz abadeen literatura dela esanda, berez dena baino txikiago egiten dugun literatura honetan idazle batzuk abadeak izan direla esateaz aparte, esan nahi dut. Jonathan Swift apaiza zen, Teresa Avilakoa, moja. Gulliverren bidaiak idatzi zuen lehenak, Vivo sin vivir en mí bigarrenak. Satira jeniala, bata; gaztelaniazko poesiaren gailurra, bestea. Liburu asko eta askotarikoak idatzi dituzte apaizek, abadeek, erretoreek, mojek, sotanadunek. Eskasak, hainbat. Garaiak, beste asko. (Irakurri +)

Nobedadismoa

Aldaketa aipagarririk edo benetakorik ez dagoenean “zaharrak berri” erantzuteko ohitura dugu euskaraz baina, literaturari dagokionez, liburu zaharrak gutxitan izaten dira berri eta liburu berriak albiste izatea normala den arren, ez nuke esango ona denik horiek izatea irakurtzen ditugun bakarrak. Beste modu batera esanda, gauza bat dira nobedadeak eta beste bat, irakurleentzat eta literaturaren sistemarentzat hain kaltegarria den nobedadismo basatia. Nobedadeek dena jatea; memoriarik ez izatea; beteranoekin inoiz ez akordatzea; literaturari buruz hitz egiteko edozer antolatzen dugunean izenak behin eta berriz errepikatzea; literaturaz horrenbeste dakiten aspaldiko lagunak baztertzea; horra zer den nobedadismoa. (Irakurri +)

Poetaren musika emari bildua

Xabier Leteren kantutegi musikal poetikoa biltzen duen antologia da Ni naiz, ibilbide oparo bat ardazten duten 22 piezaz osatua

Neguarekin joan zen Xabier Lete, orain dela hamar urte, 2010eko abenduaren 4an. Haren inguruko lanak ugaritzen ari dira aurten, heriotzaren urtemugaren abarora. Bere poetikaren eta idazle lanaren ingurukoak izan dira zenbait, eta orain, aldiz, haren kantugintza zabalaren bilduma antologikoa argitaratu du Elkarrek. Oraintsu arte Elkar diskoetxeko arduradun izan da Anjel Valdesek eta honela idatzi du antologiak dakarren liburuxka mardulean: “Bere kantutegiaren bidez Xabier Leterengana hurbiltzen garenean, konposizio poetiko-musikaletarako duen talentu erraldoiari erreparatu ez ezik, haren pentsamendu sakonaren mamiaz ere jabetzen gara”.

Bi cd-tan bilduta 22 kantuz osaturiko antologia lana da, Xabier Leteren bakarkako lan ugarietatik erauzitako 22 pieza. Beste asko ere izan zitezkeen, baina ibilbide baten arrasto-ardatz nagusiak ezaugarritzen dituzte. 60-70 hamarkadetan Herri-gogoa eta Artezi diskoetxeetan argitaratu diskoetatik, eta gerora Elkar diskoetxean plazaratuetatik aukeratuak, nagusiki. Ez alferrik, bilduma eta lehen cd-a hasten da Letek berak bere buruaz egindako deskripzio poetikoarekin, 1974ko Xabier Lete izenburuko diskoko Ni naiz enblematikoarekin, eta amaitzen da 1992ko Hurbil iragana diskoko Xalbadorren heriotza-rekin. Eta tartean dira Izarren hautsa (Kantatzera noazu, 1976), Haizea dator Ifarraldetik (Lore bat zauri bat, 1978), Ez dut amets haundirik (Kantatzera noazu, 1976), Neguaren zai (Eskeintza, 1991), San Martin, azken larrosa (Hurbil iragana, 1992), Errota zaharra (1965- 1968 artean Loiolako Herri Irratian Joxemari Iriondok erregistratutako saioetatik aukeratua da), Habanera (Eskeintza, 1991) eta Itsasoan urak handi (Kantatzera noazu, 1976). (Irakurri +)

Baditu gure literaturak bere itsasoak eta badu gure itsasoak bere literatura

Edertasunezko orrialde zenbaezinak zor dizkio euskal literaturak itsasoari. Arbasoak izan ditugu Ternuako basamortu izoztuetan, kapitainak Groenlandian eta lemazainak ontzietan. Itsasoaren indarrak konjuratu dituzte eta denen artean idazle garaien kofradia bikaina osatu dute.

Irakurri besterik ez dago Axularren Gero. “Itsasoak haserre denean, bere gaitzaldiak dituenean, badirudi iretsi behar duela mundua. Orduan halako moldez irakitzen du, non baldin bridarik ezpalu, manatua ezpalego, lur guztia estal baillezake”. Itsasoa eszenatokitzat hartzen duenean, Urdazubiko idazle jenialak indar metafisikoak konbokatzeko gaitasun sobrenaturala erakusten du, ikaratzeko modukoa. Axularren barrokismoak itsasoan aurkitzen du bere loria. “Badu itsasoak bere xedea, bere marra, bere mugarria eta zedarri iakina, zein baita kosta eta kostako sablea, harea eta legarra. Han hautsten da, han baratzen da, han gaitzago eta urguilluago bada ere, ematzen eta sosegatzen da”. (Irakurri +)

Jolasak, euskaraz – Badago non aukeratu

Gero eta gehiago dira, gero eta osatuagoak, gero eta erakargarriagoak. Adin guztietarako, ume txiki-txikietatik hasi eta heldutasunera arte. Euskarazko jolasak dira, ondo pasatzen, pertsona bezala garatzen eta euskaldun izaten lagunduko diguten opari itzelak.

Umeek indar, pasio, interes eta gogo gehiena jolasetan jartzen omen dute. Gure txikitako oroitzapenik onenak ere, askotan, jolasekin lotuta daude. Ederto baten ibiltzen ginen elizako plazan txorro morro piko taie ken olgatzen, edo etxe azpiko kalean soka-saltoan, edo lagun baten etxean kartetan, edo lehengusuekin Monopolyan, edo neba-arrebok Scalextricarekin. Ezin gusturago egoteaz gain, haien bidez sozializatzen gara, haien bitartez ikasten dugu elkarrekin nola jokatu, gure sentipenak, beharrizanak eta desioak nola kudeatu, eta, lantzean behin, mundua zelakoa den ere bai.

Euskal Herritik begiratuta, jakina, egundoko garrantzia dauka jolasak darabilen hizkuntza. Euskaraz ala erdaraz etorri, umeak euskaldunago egingo ditu edo, kontrara, erdaldunduko ditu. Ez da kontu erraza, merkatuan erabateko gehiengoa daukatelako atzerrian sortutako jolasek. Hala ere, gero eta gehiago dira euskaraz jolasteko aukera ematen dutenak, hala Euskal Herrian bertan asmatutakoak nola kanpotik ekarritakoak. Badago, beraz, non aukeratu. (Irakurri +)