Español
Liburu berri bat dakar Joxe Azurmendik, Historia, arraza eta nazioa kontzeptuak aztertzen dituen saiakera mardula, nazionalismoaren inguruko topikoak jorratuz eta bereziki intelektual frantsesen lanak arakatuz.
Liburu hau urteetako lanaren emaitza dela nabari da, irakurtzen hasi orduko. Noiz bururatu zitzaizun ideia, noiz berotu zinen eta idazten hasi, nolakoa izan da prozesua?
Nazionalismoaren inguruan materialak biltzen aspaldi hasi nintzen, libururen bat egiteko asmorik gabe. Hau liburu hau idazteko ideia, hemengo sasi-ilustrazio autokonplazienteagatik sortu zen. Baina behin eta berriro eten eta berrasi eta berriro eten eta berrasi ibili behar izan dut, hamarren bat urte luzatu da. Buruhauste handia, esku artean nuen material pila egituratzeak eman dit. Beste pila bat kanpoan gelditu da.
Nazionalismo espainola orain baino lehen jorratu eta kritikatu izan duzu; nazionalismo frantsesaren txanda berez tokatzen zen, ala zergatik iritsi da orain?
Ez nuen inola ere nazionalismo frantsesa maiseatzeko asmorik. Gure artean asko aipatzen diren eta nazionalismo espainola kamuflatzeko erabiltzen diren nazio zibiko versus etniko eta antzeko kontzeptuak egiazko testuinguruan ipini gura nituen. Kontzeptuok euren historian esplikatzea eskatzen zuen horrek.
Xobinismoaren erro luze eta sakon horiek deskubritzeak zu zeu ere harritu zaitu, ala espero zenuen?
Ezagutu, ezagutzen nuen. Hala ere, ezin ukatu Renanen eta zenbait nazionalista frantsesen haize superxobino eta enbusteria intelektual batzuek harritu egin nautena.
Eta, laburtzea zaila den arren, zertan dira nazionalismo espainola eta frantsesa antzeko, eta zertan desberdin?
Nazionalismo frantsesa, pentsamendu bezala, humanistekin hasi da eta gaur arte soka xuxen-xuxen luzean doa, tradizio kultural handia dauka. Nazionalismo espainol klasikoak, inperialak, Italiari eta Portugali hartu zien kultura. Nebrija, etab. Baina bere garaian Espainia ez da modernizatu. Modernizatu nahirik hasi denean Frantziari kopiatzen hasi da, berandu eta gaizki. Nazionalismo espainola nazionalismo frantsesaren kopia txar bat da.
Eta beste leku batzuetako nazionalismoak? Denek ere ipurdian zuloa, ala ñabardurak egitea komeni da?
Nolabait, Europako nazionalismo guztiak nazionalismo frantsesaren eskolan ikasiak dira. Denak eta beti ez dira berdinak, hala ere. Gauza bat da Napoleon III.aren nazionalismo frantsesa Alemaniari erasotzen, beste bat da Jean Moulinen nazionalismoa Frantzia okupatuan alemanei erasotzen. Betiko eznazionalista zeinahi kolorekoentzat izaten dira nazionalismo denak berdinak. Berriki Lidia Falcónek artikulu bat idatzi du Público-n: “El nacionalismo siempre es de derechas”. Hori idazten duena, justu Kataluniako auziaren erdian idatzi ere, bera behintzat ez da beti ezkerrekoa. Bat nazionalismo jakobinoaz oroitzen da eta Frantziako muga naturalen doktrina iraultzaileaz. Kosciuszko nazionalista poloniarra, Engelsen iritzian, gizadiaren heroi bat da, askatasun eta berdintasunaren gudaria. Garibaldi gogoratzen dugu Italian, eta Cattaneo eta Pisacane eta Giuseppe Ferrari. James Connolly Irlandan, gero Frank Ryan, G. Gilmore, Peadar O’Donnell. Estreinako kibbuzniki sionistak Israelen, anarko-komunistak. Manabendra Nath Roy antikolonialista indiarra, “ekialdeko Marx” Leninen esanean. Stalin bera, Andreu Nin, Tito, Ho Chi Minh, José Martí eta Fidelen “Movimiento 26 de Julio”, Mandela, gaurko mugimendu bolivaristak, etab., etab. Estatuaren nazionalismo dominantea ukiezintzeko topiko usteletako bat da a priori “beste” nazionalismo denak estigmatizatzea. (Irakurri +)
Gerra galdu zuen gizon baten alaba da Arantxa Urretabizkaia (Donostia, 1947) eta horrek bere haurtzaroa markatu zuen, nahiz eta politika kontuak ez ziren aipatzen bere etxean. Garai baten kronika izan nahi duen Zuri-beltzeko argazkiak (Pamiela) liburu berrian kontatzen du hori Zergatik Panpox-en eta Koaderno Gorria–ren egileak.
Zure haurtzaroaren oroipenetik abiatuta, garai horren ohitura erretratu bat egitera mugatu zara, kontu intimoenak kanpoan utzita. Zergatik erabaki duzu hori egitea?
Argi utzi nahi izan dut hori lehen hitzetatik. Ez da memoria liburu bat: memoria osagai nagusia bada ere, kronika bat da. Iruditzen zait ez dudala nire inguruko pertsonentzat ere intimoak diren gauzak kontatzeko eskubidea. Gustura irakur dezaket norbaiten barruko bizitza kontatzen duen liburua, baina nik ez dut hori egin nahi. Dudarik gabe, nik bizitako gauza intimo ugari azaltzen da, han eta hemen, fikziozko liburuetan, baina ardoa likore bilakatu ondoren.
Galdutako gerrak betiko markatu zuen zure aitaren bizitza. Hala ere, “atea itxi bezain pronto, politika kanpoan gelditzen zen”.
Gure aitaren bizitza ez ezik, familiarena ere bai. Politikak, ordea, ez zuen lekurik gure etxean, ez behintzat haurrok aurrean geundenean. Hamasei urte nituen lehen ikurrina ikusi nuenean. Adin bertsua izango nuen aitak etxera, gabardinaren azpian ezkutatua, George Steer-en liburua etxera ekarri zuenean. Irakurri nuen, baina ezin nuen sinetsi, fikzioa iruditu zitzaidan, bertan aitaren bizpahiru argazki bazeuden ere. (Irakurri +)
Buruarekin ez ezik, tripekin irakurtzen da Unai Elorriagaren Iazko hezurrak bosgarren nobela. Indarkeriak, exekuzioak, torturak ditu kontagai, hausnargai eta sentigai.
Lobo Antunes sarri aipatzen duzu liburuan, hauxe irakur liteke: “Lobo Antunesek esaten du asko idazten zuela sasoi hartan, baina oraindik ez zuela nahi zuena idatzi, ez zuela topatu, horregatik ez zuela ezer argitaratu. Esan zuen, ordea, ume haren hanka hila ikusi zuenean ulertu zuela zer idatzi behar zuen, iazko hanka hila, orduan idatzi eta publikatu zuen lehen liburua, Memoria de elefante, umearen hankari begira”. Zerk bultzatu zaitu zu Iazko hezurrak nobela, gerra-indarkeria, hilketak eta torturekiko obsesioa duen Irene Arrias pertsonaiari buruzko nobela idaztera? Halaxe diozu Arriasi buruz: “Indarkeriari begira ari zen azken urteetan Irene Arrias, ETAren 2006ko su-etenetik beharbada, ez zekien zergatik, (…) ez zekien zertarako.
Iruditzen zait aspaldi daukadala oso barneratuta niretzat esentziala denari buruz idatzi nahi dudala; horregatik idatzi izan dut beti heriotzari buruz, gaixotasunari buruz, familia, haurtzaroa, zahartzaroa… Indarkeria ere, guk hala bilatu ala ez, esentziala da guretzat, munduko zati honetan bereziki. Modu koordinatuan pentsatzen hasi ginenetik daukagu ondoan presentzia hori: diktadura baten muinean jaio ginen, haren ondorioak pairatu behar izan ditugu, diktadorea bizi zela eta desagertu ondoren ere, ETA, GAL, Batallón Vasco Español, Triple A, etab. Munduak ere inguratu gaitu indarkeriaz, ezagutzen ditugu (ez daude hain urrun) Argentinako zerrendetan egon zirenak, Perun, Kolonbian, afrikarrak ere ezagutzen ditugu, han gertatu zirenak ezagutzen ditugun bezala… Komunikabideek indarkeriaren berri egunero ematen diguten arren, salbuespen moduan tratatzen dute, pilula solteak balira bezala. Indarkeria, baina, ez da salbuespena, inoiz ez da izan. Horri guztiari buruz gogoeta egin behar zela iruditu zitzaidan.
Munduaren jostura miserableenak erakutsi dituzu, gerren loturak, asasinatzeen antzekotasunak… Uganda, Kolonbia, Palestina, Errusia, Alemania, Irlanda, Liberia, Peru, batez ere Ruanda, Euskal Herria… Konparagarriak al dira indarkeriak?
Egia da harritu egiten nautela hizlari batzuek, arrazoi gisa jaurtitzen baitute egoerak ezin direla konparatu, oso desberdinak direla hau eta beste hori… Konparatu, ordea, guztia konparatu ahal da; beste kontu bat da ateratzen diren ondorioak, berdintasunak topatzen diren, antzekotasunak, modu globalean edo bazterreko ezaugarrietan diren berdinak edo antzekoak konparatutakoak… Beste modu batera azaldu beharko litzateke beharbada: indarkeria desberdinak (edota leku desberdinetan izandako indarkeriak) elkarren ondoan jarri ditut. Ez dut, ostera, ondoriorik eman, nahikoa modu aseptikoan eman ditut, irakurleak sor ditzan ondorioak, hala nahi badu, edo nirekin batera egin dezan hausnarketa. (Irakurri +)
Ana Urkiza idazleak Mamuak ipuin-bilduma kaleratu berri du. Kontakizun laburrak eta luzeak txandakatuz, beldurrak, damuak, ilusio zapuztuak landu ditu lan berri honetan. Bizikidetzaren gazi-gozoak, bikoteen bakardade konpartituak, gurasoen larritasunak, gaztaroaren ihes ebitaezina, esperantzen ihartze geldoa… horra narraziootan begirada zorrotz baina aldi berean amultsu batez landuriko gaietako batzuk.
Ipuin liburu berri bat idatzi duzu, hirugarrena. Aurreneko bien artean bost urte iragan ziren, eta azkenengotik hona bederatzi. Ez dakit urte asko diren, normala den… baina zein dira arrazoiak?
Bitartean beste liburu mota batzuk idatzi ditut: haur eta gaztetxoentzako ipuinak, biografia, aforismoak, elkarrizketa liburua… Ez dut sekula idatzi ez liburu batetik bestera doazen urte kopuruari begira, ez urteko produkzioan pentsatuta. Nire barrenean sortzen diren kezka eta galderei erantzuteko premia sentitzen dut eta horiei hobekien dagokien generoa hautatzen saiatzen naiz eta, tarteka, neure buruari erronka berriak planteatzen. Gai eta genero ezberdinak lantzen saiatu naiz. Ikasteko eta hazteko modu erakargarria egiten zait, eta oso pertsonala. Oraingoan, berriro ipuinekin aritzea tokatzen zen. Ezberdintasun batekin: ipuin laburrak eta luzeak tartekatu ditut, aurreko beste bi ipuin-bildumetan ez bezala.
Desirak izan ziren lehen liburuaren ardatza. Bekatuak bigarrenarena. Mamuak da oraingoaren izenburua; zer edo nor dira mamu horiek?
Mamuak itxi edo erantzun gabe utzi ditugun galderetatik datozen beldurrak dira. Gure baitan ezinegona sortzen dutenak eta gorputza hartzen. Batzuetan, gai gara mamu horiei aurre egiteko eta desagerrarazteko eta, beste batzuetan, handitzen eta loditzen joan daitezen uzten diegu, erremediorik gabe gu baino indartsuago egiten diren arte. Baina denak gure beldurren isla dira eta guk elikatzen ditugu. Gure esku dago haien aurrean zer nolako jarrera hartu. (Irakurri +)
Unai Villena izan da aurtengo Igartza Sariaren irabazlea. Hamazazpi urte betetzen ditu Elkar argitaletxeak, Beasaingo Udalak eta CAF enpresak, idazle gazteak laguntzeko antolatzen duten beka honek; deialdi honetan hogeita bi proiektu aurkeztu dira, eta Hauts haietatik izeneko eleberri proiektua irabazletzat jotzea adostu dute Uxue Alberdi, Igor Estankona eta Danele Sarriugarte epaimahaikideek.
Sariak 6.000 euroko laguntza eta lana argitaratzeko konpromisoa dakartza, eta irabazlea Unai Villena izan da, Elgoibarren 1980an jaioa eta aurretik libururik kaleratu gabea. Industria-ingeniaria da Villena, Energia Berriztagarrien eta Iraunkortasun gaietan aditua, Gobernuz Kanpoko Erakundeetan lan egina eta gaur egun diktorego tesiko egonaldi batean dagoena, Alemanian.
Bi lagunen harremana aurkezten digu eleberri honek: Oier eta Ander. 33 urte ditu Anderrek, eta bizitza ezegonkortzen dion koktela: drogen menpekotasuna eta eskizofrenia; Oier lagun idazlearen laguntzaz kontatuko digu bere bizitza, gaitz mentalen aurrean daukagun jarreraren salaketarekin batera, belaunaldi baten erretratua ere badena.
ELKARRIZKETA:
Zer da Hauts haietatik?
Hauts haietatik eraiki eta muntatzen hasi naizen puzzle erako nobela da. Protagonista nagusia Ander du, laurogeiko hamarkada hasieran Gipuzkoako herri industrializatu batean jaiotako gaztea.
Kontakizunaren hasiera 2013an kokatzen da, Ander psikiatrikotik irten, eta bizitzari bere patologia dualaz (buruko gaixotasuna eta toxikomania) kontziente izanda aurre egin behar dionean, gaixotzen hasi zenetik zortzi urte pasa eta gero. Egunerokoan muga eta absentzia ugari topatuko ditu, etengabeko barne- eta kanpo-borrokak izango ditu, desagertutako lagunak asko direla ohartuko da, baina guzti hori onartzea bizitzaren parte ere badela ulertuko du, eta besterik gabe, gelditzen zaionarekin aurrera egiten saiatuko da. (Irakurri +)
Haur literaturan zenbait ipuin plazaratu ostean, helduentzako lehen liburuarekin dator Alaine Agirre (Bermeo, 1990): Odol mamituak, indar eta edertasun handiko eleberria, irakurlea inarrosteko gaitasuna duena.
Joan-etorriko bidaia bat kontatu duzu: emakume gazte baten gaixoaldi psikikoa, psikiatrikoan egonaldia eta ondorengo osatzea. Zergatik gai hori?
Gai ezkutu bat dela uste dut. Bai arazo sozialez bai intimoez lasai mintzatzen gara, gaixotasun baten xehetasunak ere kontatzen dizkiegu lagun eta ezagunei, baina gaitz mentalei dagokienez, isildu egiten gara. Eta hor daude, hala ere, lurperatuta. Jende asko da bere bizitzako aldiren batean halako gaitzen bat eduki duena. Adituek diotenez, hirutik batek eduki du, dauka edo garatuko du noizbait gaixotasun mental bat.
Bereziki gogorra gertatzen da eromen prozesua, infernura jaiste bat bezala; nahita bilatu duzu efektu hori? Errealitatearen isla da?
Nobelaren hasiera nik pasatako ilunaldi batean dago oinarrituta, eta kontatzen diren sentsazioak, lehen partean batez ere, nik bizi izandakoaren oihartzun bat dira. Gogortasuna ez dut nahita bilatu, baina egia da, esan didatenez, irakurle askori gordina iruditu zaiola. Hala ere, errealitatean horrelako esperientzia bat beti izango da gogorragoa paperean agertzen dena baino.
Gogortasun horrekin kontrastean, badira umore printzak han-hemen, baita samurtasun keinuak ere…
Aldez aurretik planeatu barik irten dit horrela. Protagonistak bere buruari barre egiteko gaitasuna du, baita kariñoa agertzeko ere. Hori beti da ona, eta gehiago horrelako egoera batean. Nik ere ikasi beharko nuke nobelako protagonistarengadik horrela jokatzen.
Intentsitate handia lortzen duzu, idazkeraren bitartez sentsazio fisiko eta emozional muturrekoak transmitituz.
Istorio hau horrela idatzi behar nuela sentitzen nuen, ez hotzean erabakita baizik eta intuizio hutsez. Ni hustu egin naiz idaztean, eta pozten naiz indar hori jasotzen baldin bada irakurtzean. (Irakurri +)
