Español
Yoseba Peña “Nahiz eta hiru egoerak zeharo ezberdinak izan, badago hariok lotzen dituen bilbe potente bat: kemena”
Hiru emakumeren begirada baliatu du Yoseba Peñak bere nobela berrian, Hariak (Susa, 2018), XX. mendeko 50 urteko historia istorioen bidez jorratzeko, Errepublika garaian hasi eta 1980 urte aldera arte. Ezarritako mugetatik harago doazen emakumeen kemenak gidatzen du irakurlea memoria historikoan barrena.
“Hariak” 36ko gerra aurreko giroarekin hasi eta Juan Paredes Txikiren fusilamenduen osteko garaietara iristen da. Zergatik jorratu duzu hain tarte luzea?
Emakumez betetako familia batean hazi nintzen: birramama, amama eta haren ahizpa bikia, beste amama, ama… eta txikitatik liluratu izan nau haien arteko alde eta berdintasunak bilatzeak, nondik sortu ziren ulertzeak.
Gainera, gizaldi oso bat kabitzen da 1930etik 1990era eta, Hegoaldean behintzat, seguruenik izango da gehien markatu gaituen denbora-tartea, Karlistaldiekin batera. Horren inguruan eman zaigun kontakizunak, ordea, ez nau inoiz asebete, zerrenda luze bat besterik ez baita: jeneralak, heroiak, eroriak, gerrak, dominak, balentriak eta abenturak, gehien-gehienek gizasemeren bat protagonista dutenak. Pertsona anonimoen bizimodua eta bizialdia aztertu behar dira intrahistoria ezagutzeko, hots, Danilo Kiš-en Hildakoen entziklopedian agertzen direnen horiena. Proiektuarekin ibili naizen urteotan, etengabe izan dut gogoan Bertolt Brecht-en poema hura, Joxe Azurmendik euskaratu eta Mikel Laboak kantatu zuena:
(…) Lima distirant hura
eraiki zuten langileak, ze etxetan bizi ote ziren?
(…) Felipe Espainiakoak negar egin zuen bere Armada
urperatu zenean. Ez ote zuen beste inork negarrik egin?
Nire ustez, estu lotuta daude Espainiako Gerra Zibila, frankismoa eta 80ko hamarkadako hilketak Euskal Herrian. Lehenagotik datorren gatazka baten aroak dira eta, hura bere osotasunean ulertu ahal izateko, beharrezkoa da garai guztietako bizitza anonimoak arakatzea, xehatzea, atzematea.
(Irakurri +)
Iban Zaldua, fikzioaren aldarrikapena eta festa.
Ipuin-bilduma berri batekin dator Iban Zaldua: Sekula kontatu behar ez nizkizun gauzak, errealitateari beste dimentsio bat ematen dioten 32 istorioz osatua.
Zure azken ipuin-liburu honetan badira ezaugarri berriak eta badira zure narratibaren unibertsoan ohikoak diren elementuak, ezta?
Esango nuke baietz. Desplazamendu bat dago, imajinatzen dut adinaren ondorioz, agian lehen nire narratiban horren ohikoak ez ziren gai batzuetara, hala nola heriotza eta zahartzarora, edo gurasoen eta seme-alaben arteko harremanetara. Baina, aldi berean, badago jarraikortasun bat, bikote-harremanen gorabeherei, egoera soziopolitikoari edo metaliteraruraren alorrei dagokienean, adibidez. Eta, horrekin guztiarekin batera, ahalegin bat estiloa fintzeko eta urrunago iristeko, pentsatu nahi nuke.
Jarraikortasun elementu horietako bat da La Cosa
Bai, gai errekurrentea da nire ibilbidean, eta, ziurrenik euskaraz idaztera eraman ninduen arrazoietako bat. Nahiz eta liburu honetan, euskal gatazka delakoaz baino, edo bere ondorioez baino, agian gehiago aritzen naizen “errelatoaren” batailei buruz, ETA osteko paisaiari buruz. Literatura da, konbentzituta nago, memoria eraikitzeko daukagun gailuetako bat. Agian ez inportanteena: benetako kontakizunak jasotzea, historian dauden hutsuneak betetzea… hori guztia inportanteagoa da. Baina nonbaiten egin badezaket ekarpen bat, fikzioaren alorrean da. Eta fikzioaren beharra ere badugu, nik uste, honetan beste gai askotan bezala, historia “ofizialak” ez direlako leku guztietara iristen.
Katixa Agirre: “Idazteko grina baldin baduzu, amatasuna ekaitza perfektua da”
Atertu arte itxaron (2015) eleberria hiru urte argitaratu ondoren, argia ikusi berri du Katixa Agirreren (Gasteiz, 1981) Amek ez dute da nobela, Ondarroako Udalak eta Elkar argitaletxeak ematen duten Augustin Zubikarai bekari esker idatzia. Honetan, amatasunaren eta arte sorkuntzaren arteko harremanaz egiten du gogoeta, intrigazko hari baten bidez: ama gazte batek bere haur txikiak hiltzen ditu, ageriko arrazoirik gabe. Idazle protagonista bere lehenengo semea erditzeko momentuan emakume hiltzailea ezagutzen duela konturatzen da. Ordutik, kasu horrek obsesioa sortzen dio eta horretaz idaztea erabakitzen du. Baina jaioberri bat daukazunean, ez da hain erreza sortzen jardutea.
Protagonistarekin ezaugarri asko partekatzen dituzu. Zure alter-egoa da?
Gauza asko ditugu komunean, bai, eta horregatik jarri diot nire jaiotze data bera narratzaileari, baina beste gauza askotan ez daukagu zerikusirik.
Liburu guztiak, lehenengo zitatik hasita -Euripidesen Medeatik hartuta-, amatasunak ekarri behar duen ustezko zoriontasuna gezurtatzen du.
Ez dut uste liburuan amatasunak dakarren zoriontasuna gezurtatzen duenik, baina hori ez da amatasunak dakarren sentimendu bakarra, eta nahasmendu horretaz hitz egin nahi nuen, nekaduraz, samurtasunaz, asperduraz, norberaren identitateak sufritzen duen astinduaz…
LITERATURA
Sekula kontatu behar ez nizkizun gauzak. Iban Zaldua.
Bere genero kuttunari leial, ipuin liburu berri bat dakarkigu Iban Zalduak. 32 ipuin dira guztira, gehi kontrazalean doana. Istorio aski laburrak oro har, gaien, estiloen eta tekniken ugaritasuna erakusten digutenak, eta guztietan ere egilearen trebezia: egunerokotasunari azpilak bilatzen dizkioten kontakizunak, fantasiari zirrikitu bat irekitzen diotenak, bikoteen arrakaletan arakatzen dutenak, euskal gatazkari geruza berriak bilatzen dizkiotenak, elkarrizketa-bidezkoak, txosten gisakoak, jostalariak, dramatikoak, ironikoak… Fikzioaren festa bat, azken batean.
Berriro itzuliko balitz – Xabier Etxeberria (Zubikarai saria 2017)
Karlos Jaso jazz musikari iruindarra Heinsborg izeneko uharte txiki batera joan da bizitzera, Danimarkan, Maddi bere alaba jaioberriarekin. Bertakoa zen Karlosen emazte eta haurraren ama, Ejda, baina hura hil berria da eta berak bakarrik egin beharko die aurre hainbat arazori: ume txiki bat zaintzea, lana bilatzea, inguru arrotz batean nola hala egokitzea…
Pertsonaien psikologian arakatzen eta egunerokotasun gazi-gozo bat kontatzen hasten zaigun istorio honek, baina, misterioaren eta hilketaren bidea hartuko du gero; erritmo izugarria, jakin-mina eta ustekabeak maisuki darabiltzan thriller-a idatzi du horrenbeste Etxeberriak, bai hizkuntzaren erabileran bai narrazioaren eraikuntzan lehendik ere ongi frogatua duen abileziarekin.
Amek ez dute. Katixa Agirre (Zubikarai saria 2016)
Bi emakume, bi ama gazte: batek (Jade/Alice) bere ume bikiak hil ditu, bere eskuz baineran itota. Bestea, nobelaren narratzailea, bere haurraz erditzerakoan, bat-batean ohartu da ezagutzen duela ama hiltzaile hori, aspaldian haren berri izan ez badu ere; Jade/Alicerekin eta haren ekintzarekin obsesionatuta, gehiago jakitea erabakiko du, hartaz ikertzea eta horri guztiari buruzko eleberri bat idaztea.
Sorkuntza esaten diogu artista baten lanaren emaitzari; sorkuntza da halaber haur bat mundura ekartzean ama batek egiten duena. Bi sortze mota, bata bestearekin zerikusirik gabea, kontraesankorrak ere bai agian? Sormenaren bi alderdi horiek eta bien arteko harremanak arakatu ditu Katixa Agirrek bere bigarren nobela honetan, irrikaz irensten den fikzioa erakiz eta aldi berean gogoan luzaroan geratzen diren hausnarketekin aberastuz.
Egunaren hondarrak. Kazuo Ishiguro
Itzultzaileak: Iñigo Roque / Amaia Apalauza (Nobel / Zaitegi)
Maiordomo perfektua da Stevens: itzal bat bezain isil eta diskretua, beti jaunaren esanetara, egoerarik larrienean ere lasai eta eraginkor. Jaun handien zerbitzari leial izatean datza haren handitasuna, eta hamarkada luzetan horretan jardun izanak ematen dizkio bere bizitzari zentzua eta harrotasuna. Aspaldi luzean ez bezala egun libre batzuk dituela eta, lankide izandako Kenton andereñoari bisita egitea erabakiko du, eta bere bizitzari errepasoa egiteko baliatuko du bidaia. Duela ia ehun urteko handiki ingelesen unibertsoa zehatz eta doi erretratatzearekin batera, bi mundu-gerren arteko une historikoari argi berria ematen dio Ishigurok, eta izaera konplexu baten azpildurak dotorezia eta ñabardura harrigarriz erakutsi, lanbidezko mirabetzak norainoko gogo-morrontza eragin dezakeen frogatuz, sentimenduei hoztasunez eusteak zenbateraino ekar dezakeen nortasunaren irentzea.Booker sari prestigiotsua eta mundu osoan aho batezko onespena lortu zituen eleberri honek, film baten bidez are ezagunago bilakatu zen gero, eta egilearen Nobel sariak biribildu du haren ospea. Orain euskaraz dasta dezakegu, Amaia Apalauza Ollok eta Iñigo Roque Eguzkitzak Zaitegi bekaren laguntzaz egindako itzulpen bikainari esker.
Belaixe estudioa
Alaine Agirre idazle bermeotarrak helduentzako hirugarren nobela kaleratu berri du: Bi aldiz erditu zinez nitaz, ama. Idazleak aurreko eleberrietan erakutsi dituen dohainak agerian daude lan honetan ere: berben bitartez edertasuna, erritmoa, musikaltasuna bilatzea, sentimenduak leungarririk gabe espresatzea… horiek guztiek ematen diote intentsitate eta emozio berezia kontakizunari. Proiektu honek irabazi zuen 2016ko Joseba Jaka beka.
Bi aldiz erditu zinen nitaz, ama kaleratu berri duzu. Zure hirugarren nobela heduentzat, eta Joseba Jaka beka irabazi zuena. Esanahi bereziren bat du honek?
Nire hirugarren nobela da, esan duzun bezala, baina horrez gain uste dut ziklo bat ixten dudala: aurreko bi nobelekin (Odol mamituak eta X hil da) nolabaiteko batasuna osatzen duela: neure bizitza, beldurrak, obsesioak kontatzen ibili naiz, eta hemendik aurrera beste era bateko idazkera landu nahi nuke, ez dakit lortuko dudan baina. Jaka Sariari dagokionez, berriz, ohore bat izan da, zalantzarik gabe, eta laguntza eder bat, asko eskertzen dudana. (Irakurri +)
