Español
Edertasunezko orrialde zenbaezinak zor dizkio euskal literaturak itsasoari. Arbasoak izan ditugu Ternuako basamortu izoztuetan, kapitainak Groenlandian eta lemazainak ontzietan. Itsasoaren indarrak konjuratu dituzte eta denen artean idazle garaien kofradia bikaina osatu dute.
Irakurri besterik ez dago Axularren Gero. “Itsasoak haserre denean, bere gaitzaldiak dituenean, badirudi iretsi behar duela mundua. Orduan halako moldez irakitzen du, non baldin bridarik ezpalu, manatua ezpalego, lur guztia estal baillezake”. Itsasoa eszenatokitzat hartzen duenean, Urdazubiko idazle jenialak indar metafisikoak konbokatzeko gaitasun sobrenaturala erakusten du, ikaratzeko modukoa. Axularren barrokismoak itsasoan aurkitzen du bere loria. “Badu itsasoak bere xedea, bere marra, bere mugarria eta zedarri iakina, zein baita kosta eta kostako sablea, harea eta legarra. Han hautsten da, han baratzen da, han gaitzago eta urguilluago bada ere, ematzen eta sosegatzen da”. (Irakurri +)
Atal honetan bertan esan dut gaur baino lehen zenbat gustatu zitzaidan Katixa Agirreren Amek ez dute (Elkar, 2018). Arrazoi asko daude horretarako baina beste guztien gainetik bat aipatu beharko banu bukaera izango litzateke. Abila, azkarra eta elegantea iruditu zitzaidan. Hilketa izugarri bati buruzko thriller moduan hasten den eleberriak norabide batean darama irakurlea liburu osoan zehar eta azken orrialdeetan argumentuaren korapiloak soka bakar bati tiratuta askatzen dira, amatasunari eta kreazioari buruzko hausnarketa jenial bat egiteko.
Liburu bat ondo bukatu dela diogunean zer esan nahi dugu? Eta zer da bukaera zoriontsu bat? Azken galdera erantzutea errazagoa da, beharbada. Pertsonaiak pozik geratu direla esan nahi izaten dugu. Baina bukaera garratzak onak izan daitezke, irakurle bezala sentitu dezakegu liburua “behar den moduan” bukatu dela. Zeuk jakingo duzu, irakurle, ze eratako liburuak eta bukaerak dituzun nahiago, gorputza esperantzaz beteta uzten dutenak; mukizapia hartuta baina bihotza sentimenduz puztuta bukatzen dituzunak edo ia beste guztiak, bi horien erdian nonbait kokatzen direnak. (Irakurri +)
Idazleok askotan hitz egiten dugu liburuen kontra. Ez zarete ohartu? Ez liburu guztien kontra, jakina. Gutxi entzun ditut haien liburuen kontra berba egiten, esate baterako. Baina badira idazle askok mespretxuz arbuiatzen dituzten liburuak, fijatu zarete? Lehen lerroan best sellerrak daude, jakina. Baina aspaldi honetan psikologiaren kontra hitz egiten duten idazleak ezagutu ditut –ez galdetu horrek zer esan nahi duen, ez dakit eta– eta, bereziki, autolaguntzazkoak deitzen diren liburuen aurka daudenak. Liburu debekatuak dira sail horretakoak, bada idazle bat baino gehiago gure artean harrotasunez –harrokeriaz– esan duenik ez dituela behin ere irakurri, ezta irakurriko ere.
Ez da oso pentsamendu originala. Izan ere, liburu mada rikatuen genealogia luzeetatik gatoz eta nolabaiteko jakituria eta ezagutza arbuiatzen dituzten kontakizun eta mito zaharretatik. Bibliako paradisua jakituriaren sagarra jateagatik galdu zen, egiptoarrek liburu madarikatu bat zuten, hitz guztiak asmatu zituen Thot jainkoaren eskuizkribua, eta biblioteka guztietan daude liburu debekatuen apalategi luzeak. Horietan zeuden sekretuekin ikasi zuten Sirius Black eta lagunek animalia bihurtzeko behar zuten guztia (Harry Potter eta Azkabango presoa, Elkar, 2001) eta hor ikasitakoaren erruz egon ziren ia-ia Severus Snape ikaskidea hiltzekotan (Harry Potter eta Fenixaren ordena, Elkar, 2003). (Irakurri +)
Emozioa. Sentimenduaren atarian sentitzen dugun bulkada. Pentsamenduak osatu baino lehen gorputzak gutaz dakiena. Hotzikara bat, urdailak bapatean hartzen duen pisua, eztarrian egiten zaigun korapiloa. Buruak gorputza duela uste dugu, agintea, kontrola, esana. Baina gorputzak ere badauka burua; baditu desirak, ezagupenak, intuizioak. Badaki irakurtzen. Baditu bere liburu kutunak.
Nirearen antzeko sasoi batean jaiotakoa bazara ez dizut azaldu beharko Dirty Dancing zer den. Saiatuko zinen Johnny eta Babyren jauzia egiten eta jakingo duzu zertara natorren galdetu eta “sandia bat ekartzera” erantzuterakoan zertaz ari naizen. Elkarrizketa asko jakingo dituzu, buruz, beharbada baita nire kutunena ere, feminismoaren ikurtzat geratu den klasiko honetatik literaturarako erreibindikatu nahi dudana. Patrick Swayzeren pertsonaiak neskato protagonistari dantzan irakasten dionean esaten dio: “Hau da zure espazioa, hau da nirea. Ni ez naiz zurean sartzen, zu ez zara neurean sartzen. Orain, bai, dantza dezagun chachacha hori”.
Ez dut uste literaturan beti irakurlearekin chachacha egokia egiten dugunik. Edo hobe esanda, chachacha egokia egiteko arauak argi azaltzen ditugunik. Niri gehiegitan gertatzen zait irakurtzerakoan kodigoarekin estropezu egitea, maiz galdetuko nioke autoreari irakurle bezala non jartzea nahi duen, zein den nire espazioa, zein berea eta nola egingo dugun dantzan. Autofikzioaren eta fikzioaren, errealitatearen eta irudimenaren arteko mugekin, bereziki.
Emozioa. Sentimenduaren atarian sentitzen dugun bulkada. Pentsamenduak osatu baino lehen gorputzak gutaz dakiena. Hotzikara bat, urdailak bapatean hartzen duen pisua, eztarrian egiten zaigun korapiloa. Buruak gorputza duela uste dugu, agintea, kontrola, esana. Baina gorputzak ere badauka burua; baditu desirak, ezagupenak, intuizioak. Badaki irakurtzen. Baditu bere liburu kutunak.
Hainbat idazle ezagunek idazteari buruz esandakoekin eta emandako aholkuekin osatu nuen duela urte batzuk Aiztoa eta arkatza (Txalaparta, 2013) izeneko liburua. Bertan ageri diren dozenaka aholkuen artean bat aukeratu beharko banu, Stephen King-ena izango litzateke: “idazten duzuna idazten duzula, izan dadila egia”. Bat baino gehiagorentzat bitxia izango da halako aholkua fantasia, terrorea eta misterioa landu dituen idazle baten ahotan, baina argumenturik zoroenek ere, funtzionatuko badute, egia baten metafora izan behar dute. Fikzioaren hegaldiak hauspo hori behar du, ezinbestean, benetan hunkituko bagaitu. (Irakurri +)
Emozioa. Sentimenduaren atarian sentitzen dugun bulkada. Pentsamenduak osatu baino lehen gorputzak gutaz dakiena. Hotzikara bat, urdailak bapatean hartzen duen pisua, eztarrian egiten zaigun korapiloa. Buruak gorputza duela uste dugu, agintea, kontrola, esana. Baina gorputzak ere badauka burua, desirak, ezagupenak, intuizioak. Badaki irakurtzen. Baditu bere liburu kutunak.
Komediak, adibidez. Gorputza barre karkailetara mugitzen duten mekanismo liluragarri horiek. Metroan edo autobusean edo trenean irakurri ezin diren komedia eroak, absurduaren soka begiz begi eraikitzen dakitenak. Tom Sharpe, esaterako. Tom Sharpe debekatuta egon beharko litzateke garraio publikoan. Gai da trenean bagoi guztia irakurle bati begira jartzeko, purrustadaka barrea ezkutatzen duen bitartean, erdi lotsatuta, ezin barrearen lurrikarari eutsi. Hori da Sharperen eta komiko jenial askoren meritua: zentzugabekerien ingeniariak dira, eroaldia argumentu bilakatzen dute. Barreak badu mekanika zientifiko bat, fisiologikoa ere badena, eta komediante ankerrenek soilik ulertzen dutena, bizitzaren egia eta gaiztakeria elkarrekin doazela dakitenek. Gorputzak izugarri maite ditu barrearen alkimistak eta bizitza osoan oroitzen ditu barre algaratan irakurritako liburuak. Eduardo Mendozaren Sin noticias de Gurb, John Kennedy Toole-ren La conjura de los necios.
Odola loditzen dutenak ere nekez ahazten dira. Musu baten deskribapenarekin edo pertsonaia batek ahopeka esan duen zitalkeriarekin hankarteari zirrara bat ateratzen diote. (Irakurri +)
