Albisteak

Joxan Goikoetxea (1967). Hesia urraturik izango da, seguruenik, artista eklektiko honek  bere 35 urteko ibilbide profesionalean gauzatu duen lanik garrantzitsuena. Ez da hori arriskurik gabeko baieztapena, jakina. Izan ere, artista eklektiko honek, besteak beste, musika jarri die Shakespeare-ren sonetoei, aitzindaria izan da Euskal Herrian Astor Piazzollaren musika zabaltzen, sustraiko musika eta musika elektronikoaren arteko uretan murgildu da, euskal musika tradizionala Europako jaialdietan barrena eraman du, Alboka taldearekin eta hamaika kolaborazio egin ditu belaunaldi eta estilo ugarietako talde eta abeslariekin.

Disko berriarekin batera DVD-bideoa eta 160 orrialdeko liburuxka. Beste hainbatetan bezala AZTARNAren beste luxuzko edizio bat aurkituko dugu berriro. Zuen argitaletxearen nortasun-ikurra al dugu hau?

Pandemia betean 25 urte bete ditugu argitalpengintzan, eta auto-opari bat egitea pentsatu genuen. Gainera, abaguneak hala eskatzen zuen. Merkatua kalibratzen zaila den une honetan, biniloak eta kaseteak berpizten ari diren honetan, baina sare digitalak salmentak desegiten ari diren honetan, gure pentsaerari leial izan nahi izan diogu. Grabazio- eta nahasketa-prozesu arretatsua, kalitatezko formatuetan musika entzuteko beharra aldarrikatzera garamatzana. Paradoxa da soinuan gero eta kalitate eta fideltasun handiagoa lortzea, eta, bestalde, publikoa bigarren mailako erreproduzitzaileak erabiltzen aritzea. Kasu honetan, Dolby Atmos formatuan Euskadin nahastu den lehen proiektua ekarri dugu berritasun gisa, 1995ean lehen multimedia lana argitaratu zuen argitaletxe baterako beste urrats bat.

Zure Wikipedian irakur dezakegu aniztasuna zure ezaugarri nagusietako bat dela jada 35 urte bete dituzun ibilbide profesionalean. Harritu beharko ginateke, beraz, eremu sinfonikoan nola ausartu zaren ikusteaz?

Ez da ahaztu behar nire prestakuntza akademikoa eta nire hastapenak Kontserbatorioan gauzatu zirela musika klasikoaren inguruan. Bide hori utzi eta beste lurralde batzuetara jo nuen arren, musika serioa ikasteari eta gozatzeari ez diot inoiz utzi. Lan hau premisa oso zehatz baten emaitza izan da, nire buruari egin nahi nion promesa eta erronka pertsonal baten emaitza, eta horretarako hau iruditu zitzaidan formaturik egokiena. Maila horretan beti gustatu izan zait hutsetik abiatzea. Pintore baten antzekoa erabil badezakegu, beti paleta berri, garbi eta huts batetik abiatu behar dut, eta ez aurreko lan baten hondarrak, koloreak, nahasketak eta ñabardurak dituen paleta batetik. Baina proiektu hau aurrera eramateko orduan baldintzatu nauten premisa guztietatik bat guztien gainetik egon da: Xabier Leteri Oratorioaren ideia gustatuko zitzaiola pentsatzea. Ez da gauza erraza bere eskakizun-maila zuen pertsona batentzat. Musikaren, estetikaren eta artearen inguruan partekatzen genituen esperientziak eta solasaldiak gogoratuz, uste dut baietz, asko gozatuko zukeela Hesia Urraturik proiektuan planteatu dudan dekonstrukzio edo deseraikitze prozesuaz.

Horrek ez al du publiko orokorra izutuko?

Obra oso entzunerraza da. Entzuleak aurretik ezagutzen dituen eta estilo sinfonikoan idatzi ditudan hogeita hamar melodia baino gehiago antzeman eta asmatu nahian goza dezake, hori nik sortu ditudanez gain, obra osatzen duten hamahiru zatietan garatzen direnak. Hitzen aukeraketa ere oso neketsua izan da multzo berri bat sortu ahal izateko, ordena berri bat. Oratorio laikoei buruz hitz egiten badugu, gogoratuko dut gure inguruan Carl Orffen ‘Carmina Burana’ edo Karl Jenkinsen ‘The Armed Man’ oso gustukoak direla, beti umiltasunetik eta distantziak gaindituz, jakina. Paul McCartneyk berak ere idatzi zuen bat ‘Liverpool Oratorio’ izenburuarekin.

Leteren inguruan zure hitzak entzuten ditugunean edo edizioarekin batera doan hitzaurrea irakurtzen dugunean, zure bizitza eta ibilbidea asko markatu duen harremana igarri daiteke.

Hori egia da. Edizio honetan inoiz baino gehiago sentitu dut obraren sorrera- eta gauzatze-prozesuaz hitz egiteko beharra, baita harekin izan nuen harremanaz ere. Exorzismo txiki bat izan da, alde batetik, nire keinua justifikatzeko, baina, batez ere, Leteren nortasunaren ezaugarri gehiago hurbiltzen saiatzeko, uste baitut ez direla hain ezagunak. Lan honek berak garatu zuen espiritualtasunaren esentzia handia gordetzen duela uste dut, hurbileko pertsonei transmititu ziena. Lana entzutea bezain garrantzitsua da testua irakurtzea, gida gisa eskaintzen dudana.

Nola uste duzu hartuko dutela proposamen hau Xabier Leteren abesti eta letra klasikoen jarraitzaileek ?

Topikoaz harago, Lete sakonago ezagutzeko beharra azpimarratzen dut: bere pertsona, bere pentsamendua eta bere ekarpena. Nik Alex Gurrutxga, Ainhoa Urien, Elixabete Pérez Gaztelu, Eugenio Ibarzabal, Inazio Mujika Iraola edo Sebas García Trujillok beren azken argitalpenetan eskaini nahi izan digutenaren ildotik sentitzen dut nire lana. Oso garrantzitsua izan da Leteren ondarea biltzeko, ordenatzeko eta zuzenean ezagutu ezin izan duten belaunaldi berriei eskaintzeko egin duten lana. Asko kezkatzen nau bizitzen ari garen belaunaldi-jauzi honetan iragaziko denak, edo hogeita hamar edo berrogeita hamar urtetan ezagutu daitekeenak.

Zu beti ezagutu eta entzun izan zaitugu belaunaldi oso batekin batera: Lete, Laboa, Iriondo, Artze, Imanol… Benetan uste duzu bere ondarea galdu edo desegin daitekeela?

Oso gazte hasi nintzen, eta adin kontuak direla eta, aipatu duzun belaunaldi hori nola itzaltzen den ikustea tokatzen ari zait. Zorionekoa naiz beraiengandik asko ikasi eta beraiekin lan egin dudalako, baina une batzuetan nostalgia eta babesgabetasun sentimendua sentitzen dut, eta hori konpontzen saiatzen naiz beti, lanaren, berrirakurketaren eta jendaurrean egindako lanen berrinterpretazioaren bidez.

HESIA URRATURIK lanaren kasuan artista sorta garrantzitsua izan duzu horretarako. Nolakoa izan zen hautaketa-prozesua ?

Hasierako bultzada Landarbaso Abesbatzak eman zion, hainbat proiektutan haiekin lan egin izan dut. Gogo biziz babestu zuten buruan nuen ideia, eta haiek lagundu zidaten staff artistiko bikainaren gainerakoa artikulatzen. Guztien inplikazio eta konpromiso maila ikaragarria izan da: Juanjo Ocon, Miren Urbieta-Vega, Beñat Egiarte, Kaabestri Ensemble… Zoragarria izan da ikustea Leteren letrek eta bere eduki espiritualak liluratzen eta hunkitzen dituztela pixkanaka. Horri gehitzen badiogu benetako miraria izan zela obra muntatu eta estreinatu ahal izatea Donostian (Kursaal), Getxon (Muxikebarri), Gasteizen (Principal) eta Bilbon (Euskalduna) pandemia betean, esan dezaket une jakin batzuetan pentsatu dudala nolabaiteko indar bereziren batek lagundu didala prozesu osoan zehar.

Pentsatu behar dugu, beraz, COVID-19ak uzten ari zaigun sormen-aldiari lotutako lan horietako bat izango dela?

2020ko abenduko estreinaldi-birak bat egin zuen une bereziki zail batekin, non publikoak premia handia zuen eta errezitaldiarekin indarberrituta sentitu zen. Une bereziki hunkigarriak bizi ditugu, arrasto handia utzi digutenak.

Eta aurrera begira, pentsa al dezakegu berriro zuzenean entzun ahal izango dugula?

HESIA URRATURIK, interpretatu duten zuzendari, musikari eta abeslarien ahotan – Baita bertaratutakoen eta kultura-eragile ezberdinen ahotan ere –, jendaurrean eskaintzen jarraitzeko asmoz jaio da. Hori ez da oso ohikoa horrelako musiketan, zeinen bizitza oso zaila baita estreinalditik haratago joatea. Euskal Herrian abesbatzen aberastasun handia dugu, eta ziur nago horien lanak eta gogoak jarraipena emango diotela lan honi, formatu desberdinetan egokitu baitaiteke bakoitzaren errealitate eta dimentsio desberdinetara. 2022rako ekimen berriak ezagutzen ditugu obra zuzenean eskaintzeko. Horrek asko pozten eta suspertzen gaitu, ez da ahaztu behar jende asko ezin izan zela estreinaldiko birara joan orduko murrizketengatik. Uste dut ahalegin berezia egin beharko genukeela berriro baldintza beretan eskaintzeko CD Audio eta DVD bideo bertsioarekin kontsolatzen saiatzen diren guztiei.

Xabier Leteri buruz asko al dago esateko eta ezagutzeko?

Noski. Batzuetan inkontinentzia sentitzen dugu eta trabatzeko arriskuan erortzen gara… Lanean jarraitu behar da, astiro, baina urrats sendoarekin. Laster argitaratuko dira haren idazlan guztiak (obras completas), ez dezagun ahaztu obra gehienak deskatalogatuta eta sakabanatuta daudela gaur egun. Urrats garrantzitsua izango da edizio kritikoan, eta argitaratu gabeko materialekin osatuko da. Inguru hurbiletik, baina ez euskaldunetik, edo Euskal Herritik kanpoko inguru batetik, bere obra ezagutzeko interesa transmititzen digun publiko asko ere badago. Horregatik, bere poesiaren itzulpena urrats garrantzitsua izan beharko litzateke. Orain arte, ‘Las ateridas manos del alba‘ azken liburuarekin bakarrik egin da hau.

Zure testigantza idatzian pisu handia eman diozu Bernardo Atxagaren irudiari. Garrantzitsua ikusten duzu Xabier Leteren ondoan duen papera?

Letek ‘Egunsentiaren esku izoztuak‘ bere azken liburuan Obabako lurraldera egindako hurbilketa eta begirada poetikoa oso ezohikoa da literaturari dagokionez. Xabierren bizitzako azken urteetan bien artean izan zen hurbilketa berezia eta hunkigarria izan zen, lekuko zuzena izateko zortea izan nuen. Gaur egun oso eskertuta sentitzen naiz Atxagak eskaintzen didan aterpe afektiboagatik, aipatutako harreman horren ondorioz.

Proiektu berriren batean pentsatzen edo lanean ariko zarela uste dugu. Etorkizunerako ideiak?

Horrelako lan bat egin ondoren, hainbeste jende inplikatzen duen proiektu kolektibo baten ondoren, pixka bat atzera egin eta lan intimoago eta arinagoren bat egiteko beharra sentitzen dugu. Nire kasuan, bakarlari gisa errepertorioa osatzeko gogoa daukat, aspalditik egiteke dagoena. Bakarkako lana gogorra da eta baldintza animiko eta fisiko ezin hobeak eskatzen ditu. Letek asko animatzen ninduen interpretazioaren arloan, uste dut bide horri ekingo diodala. Bestalde, 2021ean estreinatutako zuzeneko bi ikuskizun ditut, oraindik ibilbidea duten talde txiki eta errepertorioekin: ‘Bi min kantuan‘ eta ‘Itsas Urradurak‘.

Bukatzeko, edizio honetan Xabier Leteren letrarekin tipografia bat sortu duzula iruditu zaigu.

Ikusten duzu (kar, kar), ziur grafologo batek asko izango lukeela guri kontatzeko. Xabierrek zioen leialtasuna jada ez zegoela modan. Niretzat bertute motibatzailea da oraindik, egunero begiratu beharreko ispilua.

Partekatu albiste hau: